Quyền lực toàn cầu đang dịch chuyển về phía Đông?

20:23 | 16/09/2025

(PetroTimes) - Lịch sử thế giới luôn gắn liền với những lần tái phân bổ quyền lực: Từ sự trỗi dậy rồi suy tàn của Anh cách đây khoảng 300 năm, cho đến sự dịch chuyển hiện nay khi Trung Quốc, Ấn Độ và các cường quốc mới nổi đang tái định hình trật tự địa chính trị và kinh tế. Trong khi đó, Mỹ lại khơi mào các xung đột kinh tế với Nga và nhiều nước khác bằng những gói thuế quan nặng nề.

Quyền lực toàn cầu đang dịch chuyển về phía Đông?

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin dự hội nghị Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). (Ảnh: AFP)

Trong các cuộc Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha và Chiến tranh 7 năm ở thế kỷ 18, Anh đã khéo léo điều phối liên minh để giành thắng lợi, từ đó xây dựng nên đế chế hùng mạnh. Nhưng đến năm 1775, khi thuộc địa Mỹ nổi dậy, Anh khiến các đồng minh châu Âu quay lưng. Trước liên minh Pháp - Tây Ban Nha - Hà Lan, Anh bại trận và Hoa Kỳ ra đời, mở ra một siêu cường mới.

Dù vậy, Anh đã nhanh chóng trở lại. Nhờ thế mạnh ngoại giao và tài chính, họ duy trì các liên minh để đánh bại Napoleon, rồi gần như không phải tham gia chiến tranh lớn nào suốt một thế kỷ. Với việc khai thác máy móc chạy bằng thủy lực, than đá và sau đó là động cơ hơi nước, Anh trở thành quốc gia công nghiệp hóa đầu tiên. Đế chế được khôi phục với tàu thủy, đường sắt, thương mại, đồng tiền, ngôn ngữ và luật pháp, bao phủ khắp toàn cầu.

Trung Quốc và Ấn Độ

Tuần trước, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi lần đầu sau 7 năm tới Trung Quốc dự hội nghị Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). Tổng thống Nga Vladimir Putin, lãnh đạo Iran, Thổ Nhĩ Kỳ cùng nhiều nước Trung Á cũng có mặt tại Thiên Tân. Sự kiện diễn ra chỉ ít ngày sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng gấp đôi thuế nhập khẩu với Ấn Độ lên 50% vì nước này mua dầu thô của Nga.

Tuần trước, Trung Quốc và Nga đạt thỏa thuận sau nhiều năm đàm phán, xúc tiến dự án đường ống “Power of Siberia II”. Đây là bước đi mang tính quyết định để Nga xoay trục xuất khẩu khí đốt từ Tây sang Đông.

Trung Quốc vẫn cần thêm khí đốt, nhưng song song, nước này đã vươn lên thành nhà khai thác và phát triển hàng đầu thế giới về pin mặt trời, tuabin gió, pin lưu trữ, ô tô điện và lò phản ứng hạt nhân.

Trong khi đó, Mỹ lại áp thuế nặng không chỉ với Trung Quốc mà cả các đồng minh ở châu Âu và Đông Á. Washington đưa ra những “thỏa thuận” thương mại buộc châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc phải nhập khẩu khối lượng dầu khí Mỹ khổng lồ, thậm chí vượt quá khả năng cung ứng thực tế. Đồng thời, Mỹ khiến các nước láng giềng lớn ở châu Mỹ - như Canada, Mexico và Brazil - bất mãn vì rào cản thương mại, can thiệp chính trị và cả những lời đe dọa quân sự. Thậm chí, Washington còn tìm cách thâu tóm Greenland để tiếp cận các mỏ khoáng sản tiềm năng.

Không dừng lại ở đó, Nhà Trắng còn gây sức ép buộc Ukraine nhượng bộ trước Nga, đồng thời công bố kế hoạch cắt giảm hỗ trợ an ninh cho các quốc gia châu Âu giáp Nga. Nhiều dấu hiệu cho thấy bản rà soát chiến lược sắp tới của Mỹ sẽ khuyến nghị tập trung vào phòng thủ “lãnh thổ trong nước” và Tây bán cầu - đồng nghĩa với việc từ bỏ chiến lược “xoay trục sang châu Á” vốn nhằm kiềm chế Trung Quốc.

Kẻ thắng, người thua sau khi Mỹ rút lui

Đầu năm nay, Mỹ lần thứ hai rút khỏi Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, đứng cùng nhóm với Iran, Yemen và Libya - những quốc gia không tham gia hiệp ước này. Washington còn chuẩn bị khai thác khoáng sản dưới đáy biển, bất chấp quy định của Cơ quan Quyền lực Đáy biển Quốc tế và Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển. Ngay cả Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Tổng thống cũng đặt câu hỏi về tính “bất khả xâm phạm” của nợ công Mỹ.

Trong nhiệm kỳ hai, chính quyền Trump mở chiến dịch chống lại năng lượng tái tạo. Mới đây, Nhà Trắng hủy dự án trang trại gió ngoài khơi Revolution Wind tại Rhode Island - dự án gần hoàn tất với tổng vốn đầu tư 5 tỷ USD của tập đoàn Đan Mạch Ørsted và đối tác Skyborn. Cùng lúc, ngân sách cho khoa học - công nghệ bị cắt mạnh, không chỉ với năng lượng xanh mà còn ở các lĩnh vực then chốt của kinh tế tương lai, như vũ trụ hay công nghệ sinh học.

Những diễn biến này là mảnh ghép trong bức tranh tái sắp xếp quyền lực toàn cầu - từ địa chính trị, địa kinh tế đến khí hậu. Trong số các cường quốc lớn, có hai bên thua rõ rệt, một bên thắng lớn, và hai bên khác phải nỗ lực xoay xở để giữ vị thế.

Thất bại này phần lớn do chính Mỹ tự gây ra. Vị thế hiện nay của Mỹ chẳng khác nào nước Anh sau Chiến tranh giành độc lập của Mỹ. Nếu không tận dụng được bước ngoặt từ trí tuệ nhân tạo (AI), Mỹ gần như không có động cơ kinh tế mới nào đủ mạnh để bứt phá.

Nền kinh tế Mỹ vẫn phụ thuộc vào dầu khí - mặt hàng mà nhu cầu và giá cả dài hạn chỉ tăng rất chậm. Trong khi đó, Mỹ đã bị Trung Quốc bỏ xa về công nghệ năng lượng mới và khó có cơ hội bắt kịp. Năng lượng nhiệt hạch có thể là canh bạc đủ lớn để xoay chuyển cuộc chơi, nhưng đột phá ấy hoàn toàn có thể xảy ra ở Trung Quốc chứ không phải Mỹ.

Hình ảnh ông Putin sánh vai Chủ tịch Tập Cận Bình tại Thiên Tân có vẻ tích cực, nhưng thực tế Nga lại tụt hậu nhất trong số các cường quốc về công nghệ năng lượng mới. Ngay cả lợi thế truyền thống về dầu khí cũng đang bị bào mòn bởi UAV của Ukraine, lệnh trừng phạt, cùng việc nguồn lực tài chính và nhân lực bị hút vào chiến trường.

Thỏa thuận đường ống khí đốt hiện mới dừng ở mức “cam kết sẽ bàn tiếp”. Trung Quốc được lợi khi có thêm một “quân bài miễn phí” để mặc cả giá với Qatar và các nhà cung cấp khác. Trong báo cáo chính thức của hội nghị, dự án này thậm chí không được nhắc đến. Trái lại, Nga có nguy cơ phải chi một khoản khổng lồ và dùng lượng thép đang khan hiếm để xây dựng đường ống xuyên địa hình khắc nghiệt, cuối cùng chỉ để bán rẻ một nửa lượng khí vốn cung cấp cho châu Âu cho người láng giềng quyền lực của họ.

Lịch sử cho thấy Bắc Kinh và Moscow hiếm khi là bạn bè - chỉ có giai đoạn 1949-1965 và từ năm 2001 đến nay. Thông thường, họ là đối thủ, thậm chí là kẻ thù. Nhưng hiện nay, Trung Quốc đã vươn lên giữ vai trò hoàn toàn áp đảo trong quan hệ song phương.

Trung Quốc - bên thắng lớn

Dù đang phải đối mặt với tăng trưởng chững lại, dân số già hóa, bong bóng bất động sản xì hơi, Trung Quốc vẫn có thể “che lấp” những vấn đề đó nhờ làn sóng bùng nổ của năng lượng tái tạo, môi trường trong nước được cải thiện và các động cơ kinh tế mới đang hình thành.

Thị phần ngày càng lớn về năng lượng sạch và xe điện, cộng thêm lựa chọn khí đốt giá rẻ từ Nga, giúp Trung Quốc giảm phụ thuộc vào nguồn cung dầu khí mà Mỹ từng dùng để gây sức ép. Ngược lại, Bắc Kinh còn nắm trong tay “con bài” đất hiếm - nguyên liệu then chốt cho quốc phòng và năng lượng - để gây áp lực thương mại với Mỹ.

Sức mạnh mới của Trung Quốc khiến các nước láng giềng lớn nhất - không chỉ Ấn Độ, mà cả Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và Việt Nam - đều phải tính toán lại chiến lược kinh tế và an ninh của họ.

Những nền kinh tế biến động

Ấn Độ hiện vẫn là nền kinh tế lớn tăng trưởng nhanh nhất thế giới, đồng thời có lợi thế dân số trẻ. Thủ tướng Modi hiểu rõ rằng đất nước phải đứng vững trước sức ép từ Washington. Tuy nhiên, vì ham rẻ vài tỷ USD dầu của Nga, tham vọng trở thành cường quốc khai thác xanh của Ấn Độ đã phần nào bị ảnh hưởng.

Trong nước, ngành năng lượng tái tạo của Ấn Độ đang đi đúng hướng. Quốc gia này còn ở ngay cạnh vùng Vịnh - nơi dồi dào dầu khí - thể hiện rõ qua thỏa thuận LNG với UAE hồi tháng trước. Dù vậy, do bị Pakistan (được Bắc Kinh hậu thuẫn) chặn ở phía tây bắc, Ấn Độ sẽ không bao giờ có được an ninh năng lượng từ các tuyến ống xuyên lục địa như Trung Quốc.

Châu Âu cũng buộc phải định hình lại chính họ. Dù chi phí năng lượng cao và sự phụ thuộc vào dầu khí nhập khẩu sẽ dần giảm, nhưng việc xây dựng một hệ thống kinh tế - an ninh mới không hề dễ dàng khi nội bộ thiếu đoàn kết, dân số già và tâm lý tự mãn. Hơn nữa, châu Âu vẫn mang tâm thế bất an khi so sánh với Washington và Moscow. Trong bối cảnh đó, đối tác vừa nghịch lý vừa hợp lý nhất của châu Âu chính là Trung Quốc - nhằm hình thành một “liên minh xanh”, bảo vệ thương mại toàn cầu và ổn định tài chính.

Điều này đòi hỏi sự kết hợp không chỉ giữa các nền dân chủ với một quốc gia độc đoán, mà còn giữa hai truyền thống địa chính trị khác biệt. Các cường quốc biển - như Mỹ, hay Anh - vốn hưởng lợi từ thương mại mở, liên minh, thể chế đa phương và những chuẩn mực quốc tế do họ xây dựng. Trong khi đó, các cường quốc lục địa lại thiên về sức mạnh cứng và hạ tầng hữu hình - từ “máu và sắt” của ông Bismarck đến “Vành đai và Con đường” của ông Tập Cận Bình. Hội nghị SCO vừa qua chính là màn phô diễn rõ rệt của mô hình thứ hai.

Hai thế kỷ trước, Anh từng xoay chuyển được sai lầm và tận dụng lợi thế chiến lược để vươn lên. Nhưng với Mỹ và các đồng minh cũ, nhiệm vụ ấy chắc chắn sẽ khó khăn hơn nhiều.