Dầu ăn - Mặt trận mới trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung?

(Ảnh minh họa)

Dù ông Trump không nói rõ chi tiết, giới quan sát cho rằng mục tiêu chính là dầu ăn đã qua sử dụng (UCO), tức loại dầu thải từ hộ gia đình, nhà hàng và các cơ sở chế biến thực phẩm.

Loại dầu này có thể được tái chế thành nhiên liệu sinh học - một nguồn thay thế cho nhiên liệu hóa thạch đang được ưa chuộng trong bối cảnh thế giới thúc đẩy giảm phát thải carbon. Một trong những sản phẩm từ UCO là diesel tái tạo, có thể dùng cho ô tô và xe tải. Tuy nhiên, việc nhập khẩu UCO đang gây tranh cãi ở Mỹ, khi các hiệp hội nông nghiệp và một số nghị sĩ cho rằng nguồn cung giá rẻ từ nước ngoài đang làm giảm nhu cầu sử dụng cây trồng trong nước để khai thác nhiên liệu sinh học.

Mỹ đã trở thành nước nhập khẩu ròng UCO từ đầu năm 2022, nhưng lượng nhập từ Trung Quốc đã giảm mạnh trong năm nay. Nếu ông Trump thực sự cấm nhập dầu ăn từ Trung Quốc, động thái này được cho là mang tính biểu tượng nhiều hơn.

Vì sao ông Trump đe dọa nhắm vào dầu ăn Trung Quốc?

Giữa tháng 10, ông Trump nói trên nền tảng Truth Social rằng dầu ăn “và các yếu tố thương mại khác” có thể trở thành mục tiêu trả đũa việc Trung Quốc tẩy chay đậu tương Mỹ - điều ông gọi là “hành động thù địch về kinh tế” nhằm “gây khó cho nông dân trồng đậu tương của Mỹ”.

Được biết, Trung Quốc là nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới, chủ yếu để ép thành bột đậu cho thức ăn chăn nuôi và dầu đậu nành dùng trong nấu ăn. Năm ngoái, nông dân Mỹ cung cấp khoảng 20% lượng đậu tương nhập khẩu của Trung Quốc. Tuy nhiên, đậu tương - mặt hàng nông sản xuất lớn nhất của Mỹ - đã trở thành “con bài thương lượng” trong cuộc chiến thương mại rộng hơn, khi Bắc Kinh hạn chế mua vào, chiến thuật từng được áp dụng trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump.

Theo dữ liệu của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), Trung Quốc chưa mua bất kỳ lô đậu tương nào từ Mỹ kể từ tháng 5/2025, và đến giữa tháng 9 vẫn chưa đặt hàng cho vụ thu hoạch mới bắt đầu đầu tháng đó. Thay vào đó, nước này tăng nhập khẩu từ Nam Mỹ, đặc biệt là Brazil và Argentina. Trong khi đó, nông dân Mỹ - lực lượng ủng hộ quan trọng của ông Trump và Đảng Cộng hòa - đang phải đối mặt với kho chứa đầy hàng và giá bán giảm.

Điều gì sẽ xảy ra nếu Mỹ ngừng mua dầu ăn đã qua sử dụng từ Trung Quốc?

Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, Mỹ là thị trường xuất khẩu UCO lớn nhất của Trung Quốc trong năm 2024, với lượng nhập đạt kỷ lục 1,27 triệu tấn, chủ yếu là dầu ăn đã qua xử lý.

Tuy nhiên, xuất khẩu UCO của Trung Quốc đã giảm mạnh trong năm nay, ngay cả trước khi ông Trump đề cập khả năng cấm nhập. Nguyên nhân là Chính phủ Trung Quốc đã hủy ưu đãi thuế cho xuất khẩu UCO từ tháng 12 năm ngoái, khiến việc bán ra nước ngoài kém hấp dẫn hơn, trong khi chính quyền Trump tăng thuế lên hàng hóa Trung Quốc. Từ tháng 1 đến tháng 7 năm nay, Trung Quốc chỉ xuất sang Mỹ 387.000 tấn UCO, chưa đến một nửa so với cùng kỳ năm trước.

Nếu ông Trump thực sự cắt hoàn toàn việc nhập khẩu dầu ăn đã qua sử dụng (UCO) từ Trung Quốc, ảnh hưởng đối với Bắc Kinh sẽ không quá lớn, vì nước này đủ năng lực và quyết tâm để duy trì chiến lược đậu tương của mình.

Theo ông Kang Wei Cheang, nhà môi giới nông sản của StoneX Group tại Singapore, các doanh nghiệp UCO Trung Quốc có thể chịu “áp lực ngắn hạn”, khi buộc phải chuyển hướng xuất khẩu sang châu Âu, hoặc chấp nhận giá thấp hơn và lượng hàng tồn kho cao hơn.

So với thương mại đậu tương, giá trị xuất khẩu UCO của Trung Quốc nhỏ hơn rất nhiều. Ngay cả trong năm 2024 - khi đạt mức cao kỷ lục - doanh thu từ UCO chỉ khoảng 1,2 tỷ USD, trong khi Mỹ xuất khẩu sang Trung Quốc đậu tương trị giá tới 12,6 tỷ USD.

Ông Trump tuyên bố rằng Mỹ “hoàn toàn có thể tự khai thác dầu ăn, không cần nhập từ Trung Quốc”.

Tuy nhiên, trong bối cảnh Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) đề xuất tăng tỷ lệ nhiên liệu sinh học pha trộn trong nguồn cung năng lượng trong hai năm tới, Mỹ vẫn cần nhập UCO từ nước ngoài để đáp ứng nhu cầu.

Dù Mỹ đang nỗ lực mở rộng nguồn cung nguyên liệu trong nước cho sản xuất nhiên liệu sinh học, nước này vẫn khó sản xuất đủ dầu thực vật phục vụ cả ngành năng lượng lẫn thực phẩm do hạn chế về năng lực chế biến.

“Điểm nghẽn là chúng ta không thể ép dầu ra nhiều hơn được”, ông Jason Miner, Giám đốc mảng nông nghiệp toàn cầu của Bloomberg Intelligence, nhận xét.

Mỹ phản đối mạnh việc nhập khẩu dầu ăn đã qua sử dụng từ Trung Quốc

Phản đối đối với nguồn UCO giá rẻ từ Trung Quốc đang ngày càng mạnh tại Mỹ. Nông dân trồng đậu tương và các doanh nghiệp ép dầu trong nước cho rằng nguồn nhiên liệu sinh học nhập khẩu này đang làm giảm nhu cầu đối với nông sản nội địa và thu hẹp lợi nhuận của họ.

Ngoài ra, các hiệp hội ngành, doanh nghiệp khai thác nhiên liệu sinh học và nhiều nghị sĩ Mỹ cũng lo ngại về chất lượng dầu nhập từ Trung Quốc, kêu gọi chính phủ tăng cường kiểm định. Có nhiều đồn đoán rằng một số lô hàng có thể bị pha trộn với dầu cọ tươi - loại dầu liên quan đến nạn phá rừng và vi phạm lao động ở Đông Nam Á.

Từ năm 2023, nhập khẩu UCO từ Trung Quốc vào Mỹ tăng mạnh khi các nhà sản xuất nhiên liệu sinh học tận dụng nguồn cung giá rẻ để hưởng lợi từ ưu đãi cấp bang và liên bang dành cho nhiên liệu ít phát thải carbon. Điều này làm dấy lên tranh cãi về đối tượng được hưởng tín dụng thuế 45Z, chính sách khuyến khích khai thác nhiên liệu sạch trong Đạo luật Giảm Lạm Phát (Inflation Reduction Act) của Tổng thống Joe Biden.

Tín dụng thuế 45Z dựa trên chỉ số cường độ carbon: Nhiên liệu có mức phát thải càng thấp thì ưu đãi càng cao. Vì UCO là chất thải tái chế, nên nó có điểm phát thải thấp hơn so với các nguyên liệu sinh học phổ biến khác ở Mỹ như dầu đậu tương tươi.

Chính quyền Biden sắp mãn nhiệm đã bắt đầu hạn chế nhập khẩu UCO từ tháng 1, khi loại trừ nhiên liệu sinh học khai thác từ nguyên liệu nhập khẩu khỏi danh mục được hưởng ưu đãi thuế 45Z.

Đến tháng 7, Đạo luật “One Big Beautiful Bill” của ông Trump còn đi xa hơn, chỉ cho phép các nhà khai thác nhiên liệu sạch tại Mỹ - sử dụng nguyên liệu có nguồn gốc từ Bắc Mỹ - mới được hưởng ưu đãi thuế.

Ngành dầu mỏ Trung Quốc chuẩn bị gì trước cuộc chiến thương mại với Mỹ?

Dầu mỏ trở thành tâm điểm khi Mỹ - Brazil tiến gần một cuộc chiến thương mại

Mỹ thiệt hại gì khi "trừng phạt" Ấn Độ?

Nh.Thạch

AFP