Chuyển dịch địa chính trị tại Nam Á: Bước đi chiến lược của Ấn Độ trong trật tự mới

(Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, nền hòa bình này xuất hiện trong bối cảnh Mỹ đang bước vào giai đoạn xem xét lại chiến lược toàn cầu - thể hiện qua sự chuyển hướng “Nước Mỹ trên hết”, thay vì dàn trải cam kết trên quy mô quốc tế. Động thái quay vào bên trong này báo hiệu một chính sách đối ngoại mang tính “trao đổi - vụ lợi” của Washington, với những hệ lụy sâu sắc đối với Nam Á.

Động lực khu vực

Những diễn biến gần đây cho thấy Mỹ đang đặc biệt chú ý đến Pakistan, làm sống dậy “bóng ma” của Trò chơi Vĩ đại - cuộc cạnh tranh đế quốc thế kỷ XIX nhằm giành quyền kiểm soát Trung Á - nay được tái định hình trong bối cảnh song cực giữa Mỹ và Trung Quốc. Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh, vươn sâu vào Pakistan thông qua Hành lang Kinh tế Trung Quốc - Pakistan (CPEC), hướng đến việc kiểm soát các tuyến thương mại và tài nguyên chiến lược trong khu vực. Trong khi đó, Washington đáp trả bằng các hình thức hợp tác chọn lọc, bao gồm những thỏa thuận khai thác khoáng sản đất hiếm (REM) tại tỉnh Balochistan của Pakistan, nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc. Cuộc đối đầu này xoay quanh việc giành quyền kiểm soát các khoáng sản trọng yếu, hành lang năng lượng và ảnh hưởng địa chính trị tại vùng đất nối liền Á - Âu với Ấn Độ Dương.

Đối với Nam Á, sự cạnh tranh giữa hai cường quốc này càng khoét sâu những đường đứt gãy nội tại, biến Pakistan thành một “quân cờ mong manh” trên bàn cờ địa chính trị. Pakistan đang phải vật lộn với các phong trào nổi dậy tại Balochistan và Khyber Pakhtunkhwa, nơi các tay súng Tehrik-i-Taliban Pakistan (TTP) trỗi dậy mạnh mẽ, khiến hơn 900 người thiệt mạng chỉ trong năm 2025 (tính đến tháng 9, với 329 vụ tấn công). Bên cạnh đó, xung đột biên giới với Afghanistan leo thang, đặc biệt là các cuộc đụng độ hồi tháng 10 khiến hàng chục người thiệt mạng và làm cạn kiệt nguồn lực quốc gia, giữa những cáo buộc rằng Kabul đang dung túng cho các chiến binh TTP.

Pakistan cũng đang đối mặt với các khuynh hướng ly khai tiếp tục âm ỉ tại vùng Kashmir do Pakistan chiếm đóng (PoK) và tỉnh Sindh, được thúc đẩy bởi nghèo đói (ảnh hưởng tới 45% dân số), nạn tham nhũng tràn lan (Pakistan xếp 135/180 trên Chỉ số Cảm nhận Tham nhũng năm 2024) và xu hướng phản dân chủ dưới sự kiểm soát của giới quân sự. Sự bất mãn trong giới trẻ báo hiệu nguy cơ về một làn sóng nổi dậy của thế hệ Gen Z, lấy cảm hứng từ những tiền lệ trong khu vực như “Cách mạng Mùa mưa” ở Bangladesh (2024) và làn sóng biểu tình dữ dội tại Nepal (tháng 9/2025).

Trong khi đó, thỏa thuận hòa bình tại Gaza đã kéo Pakistan trở lại quỹ đạo của Tây Á, với cam kết triển khai binh lính tham gia Lực lượng Ổn định Quốc tế (ISF) để gìn giữ hòa bình tại Gaza, cũng như điều quân sang Ả Rập Xê-út trong khuôn khổ hiệp ước phòng thủ chung mới. Những nghĩa vụ này khiến quân đội Pakistan ngày càng bị quá tải, khi phải căng mình trên ba mặt trận cùng lúc: Ấn Độ, Afghanistan và bất ổn nội bộ.

Mỹ đã yêu cầu Afghanistan cho phép tái chiếm Căn cứ Không quân Bagram - một yêu cầu bị Kabul kiên quyết bác bỏ. Việc Washington kiểm soát Bagram, hoặc thiết lập căn cứ tại Pakistan, sẽ mang lại cho Mỹ vị thế chiến lược để mở thêm các mặt trận chống lại Trung Quốc (gần khu vực Tân Cương) và Iran, qua đó đẩy “Trò chơi Vĩ đại” lên cấp độ mới. Một căn cứ như vậy sẽ cho phép Mỹ tăng cường do thám, tiến hành các đòn tấn công chớp nhoáng, đồng thời dễ dàng tiếp cận tài nguyên ở Trung Á.

Theo nhiều nguồn tin, Islamabad được cho là đã đề nghị cấp quyền sử dụng cảng và căn cứ hải quân tại Pasni. Dự án cảng Pasni trị giá 1,2 tỷ USD, nếu được Mỹ hậu thuẫn, sẽ trở thành đối trọng trực tiếp với cảng Gwadar - vốn là trọng tâm của Hành lang Kinh tế Trung Quốc - Pakistan (CPEC). Chỉ cách Gwadar khoảng 80 dặm, cảng Pasni có thể làm suy yếu nghiêm trọng vai trò của Gwadar bằng cách chuyển hướng dòng thương mại và đầu tư chiến lược ra khỏi CPEC, từ đó đe dọa tính khả thi của Gwadar như một trung tâm thương mại chủ chốt.

Đối với Washington, Pasni sẽ là bàn đạp để xuất khẩu khoáng sản và tiến hành các hoạt động hải quân, giúp Mỹ kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc tại Biển Ả Rập, đồng thời làm phức tạp chiến lược “né eo biển Malacca” của Bắc Kinh - vốn dựa vào tuyến vận chuyển dầu và năng lượng qua Gwadar.

Về phía Trung Quốc, Bắc Kinh chắc chắn sẽ không chấp nhận thất bại, đồng thời sẽ coi đây là dấu hiệu của chiến lược bao vây từ Mỹ, có thể khiến căng thẳng khu vực leo thang. Trong bức tranh đó, Iran trở thành “ẩn số khó lường”: Tehran có thể âm thầm kích động bất ổn dọc biên giới chung với Pakistan nhằm ngăn cản các nỗ lực khai thác khoáng sản đất hiếm do Mỹ hậu thuẫn ở tỉnh Balochistan.

Việc Washington tiếp tục “ve vãn” Islamabad - thể hiện qua gói viện trợ quân sự 112 triệu USD, hỗ trợ F-16 và các chuyến hàng khoáng sản đất hiếm (REM) - nhằm mục tiêu kéo Pakistan ra khỏi vòng ảnh hưởng của Trung Quốc và kiềm chế sức mạnh khu vực của Bắc Kinh. Tuy nhiên, nếu sự hiện diện của Mỹ tại Pakistan trở nên đáng kể, Trung Quốc có thể rút bớt hoặc đặt điều kiện cho các khoản hỗ trợ của mình, vì coi đây là mối đe dọa trực tiếp đến lợi ích chiến lược.

Dẫu vậy, Bắc Kinh khó có thể từ bỏ hoàn toàn Pakistan, bởi CPEC trị giá tới 62 tỷ USD vẫn là một phần trọng yếu trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Thay vào đó, Trung Quốc có thể trì hoãn một số dự án, cắt giảm viện trợ quân sự, hoặc chuyển hướng sang các lựa chọn thay thế như Iran hay Afghanistan để bảo vệ lợi ích của BRI. Những biến động này báo hiệu nguy cơ bất ổn ngày càng lớn trong khu vực, gợi nhớ trò chơi cân bằng giữa Mỹ và Liên Xô trong thời Chiến tranh Lạnh. Lịch sử cho thấy cách tiếp cận này mang lại lợi ích ngắn hạn (như viện trợ, vũ khí), nhưng kéo theo hậu quả dài hạn (cấm vận, phản tác dụng, và làn sóng nổi dậy).

Sự hỗn loạn tại Bangladesh lại bổ sung thêm một tầng bất ổn cho cán cân mong manh của Nam Á. Một năm sau Cách mạng Mùa mưa 2024, làn sóng phục hưng Hồi giáo đang trỗi dậy mạnh mẽ, với các lời kêu gọi thành lập “chính phủ Hồi giáo”, cùng những báo cáo về nguy cơ khủng bố tôn giáo và các vụ tấn công nhắm vào cộng đồng thiểu số. Việc tái lập quan hệ giữa Bangladesh và Cơ quan Tình báo Liên dịch vụ (ISI) của Pakistan càng làm gia tăng mức độ bất ổn, hình thành một trục liên kết tiềm ẩn nhiều nguy cơ, có thể chuyển hướng các hoạt động chống Ấn Độ thông qua Dhaka.

Nepal cũng đang chứng kiến làn sóng bất ổn do thế hệ Gen Z dẫn dắt, phản ánh xu thế nổi dậy của giới trẻ đang lan rộng khắp toàn cầu. Vào tháng 9 năm 2025, các cuộc biểu tình phản đối lệnh cấm mạng xã hội của chính phủ nhanh chóng leo thang thành một cuộc khởi nghĩa không người lãnh đạo, đòi chấm dứt nạn tham nhũng, bất bình đẳng và lạm quyền hệ thống. Phong trào này lật đổ chính phủ chỉ trong vài ngày, trở thành một phần của làn sóng Gen Z toàn cầu, truyền cảm hứng cho các cuộc nổi dậy ở Madagascar và Morocco, cho thấy sức mạnh kỹ thuật số có thể thách thức các tầng lớp cầm quyền lâu đời.

Dù cuộc nổi dậy tại Nepal không mang tính chống Ấn Độ, nhưng sự lan tỏa qua biên giới và các mạng lưới kiều dân có thể kích hoạt hiệu ứng dây chuyền, làm gia tăng mức độ bất ổn của toàn khu vực Nam Á.

Góc nhìn từ Ấn Độ

Việc IMEC (Hành lang Kinh tế Ấn Độ - Trung Đông - châu Âu) có khả năng được hồi sinh sau thỏa thuận ngừng bắn tại Gaza mở ra một lựa chọn thay thế thân phương Tây cho Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), giúp rút ngắn đáng kể thời gian và chi phí vận chuyển hàng hóa. Trong bối cảnh ấy, Ấn Độ đang đứng trước ngã rẽ chiến lược, vừa có cơ hội khai thác những rạn nứt địa chính trị đang hình thành, vừa phải cân nhắc các rủi ro tiềm ẩn.

Học thuyết chủ động và cứng rắn của New Delhi - được thể hiện rõ qua Chiến dịch Sindoor gần đây - đã giáng đòn mạnh vào mạng lưới khủng bố của Pakistan, đồng thời phơi bày những điểm yếu quân sự của nước này. Chiến dịch gây thiệt hại nặng nề cho cả lực lượng quân đội và các nhóm khủng bố, tàn phá hạ tầng trọng yếu, thổi bùng làn sóng bất mãn trong nội bộ Pakistan, khiến quân đội nước này càng thêm kiệt sức khi phải phân tán nguồn lực trên nhiều mặt trận.

Về kinh tế, chiến dịch đã làm gián đoạn thương mại và gia tăng bất ổn trong khu vực. Trên bình diện ngoại giao, nó khiến Islamabad bị cô lập, hứng chịu làn sóng chỉ trích quốc tế vì duy trì chính sách dung túng khủng bố.

Đáng chú ý, các tiêm kích do Trung Quốc sản xuất đã được Pakistan sử dụng trong giao tranh - qua đó khiến Bắc Kinh chịu sự giám sát của cộng đồng quốc tế, vì vai trò của họ trong việc cung cấp vũ khí cho một quốc gia bị cáo buộc tài trợ khủng bố.

Chuyến thăm từ ngày 9 đến 16 tháng 10 của Ngoại trưởng Taliban Amir Khan Muttaqi tới Ấn Độ báo hiệu bước tiếp cận thực dụng, với các cuộc thảo luận xoay quanh an ninh, thương mại và việc Ấn Độ mở lại đại sứ quán tại Kabul. Điều này đặt ra vấn đề nghiêm trọng cho Pakistan - vốn lâu nay xem Afghanistan như một quốc gia vệ tinh - và Pakistan cần kiềm chế hoạt động chống Ấn Độ của ISI tại Bangladesh.

Trong thời gian tới, New Delhi có thể khuếch đại tiếng nói của các phong trào phản kháng ở PoK và Balochistan trên diễn đàn ngoại giao, thắt chặt quan hệ với Afghanistan để tăng cường chia sẻ tình báo, theo dõi chiều hướng Hồi giáo hóa ở Bangladesh và làn sóng bất ổn ở Nepal, đồng thời củng cố các liên minh trong Bộ Tứ (Quad) để đối phó với mối quan hệ Mỹ-Pakistan. Tuy nhiên, thách thức là rất lớn. Các báo cáo cho biết những trại và nhóm khủng bố chống Ấn Độ đã dịch chuyển về phía đông, từ Kashmir do Pakistan chiếm đóng (PoK) sang tỉnh Khyber Pakhtunkhwa (KP) sau Chiến dịch Sindoor vào tháng 5/2025, với sự hậu thuẫn của ISI Pakistan. Ấn Độ nên tận dụng mối quan hệ tốt với Afghanistan để kiềm chế các hoạt động này.

Ấn Độ - Mỹ - Trung Quốc - Nga - BRICS

Mối quan hệ của Ấn Độ với các cường quốc này giữ vai trò then chốt trong chiến lược cân bằng rủi ro và có ảnh hưởng sâu sắc đến cục diện Nam Á. Ấn Độ cần tái thiết lập sự gắn kết với chính quyền Trump, đồng thời hoàn tất các cuộc đàm phán thương mại mà không phải đánh đổi những lợi ích cốt lõi của mình. Song song đó, New Delhi cần củng cố Bộ Tứ (QUAD) và khéo léo duy trì mối quan hệ với Nga và Trung Quốc như một cách để cân bằng chiến lược, nhằm kiềm chế xu hướng áp đặt của Washington.

Về lâu dài, Ấn Độ cần từng bước cải thiện quan hệ với Trung Quốc, đồng thời giữ vững mức độ hợp tác hiện có với Nga - những yếu tố nền tảng giúp nước này bảo toàn vị thế trung gian linh hoạt giữa các cực quyền lực.

Khi Ấn Độ đảm nhận vai trò lãnh đạo BRICS vào năm 2026, nước này cần xây dựng một chiến lược đối ngoại khéo léo, vừa tăng cường trọng lượng địa chính trị trên trường quốc tế, vừa tránh va chạm “điểm nhạy cảm” trong quan hệ với Mỹ.

Điều gì sẽ xảy ra nếu Ấn Độ và Trung Quốc ngừng mua dầu Nga?

Ấn Độ xem xét lại các hợp đồng dầu mỏ với Nga

Mỹ "siết" dầu Nga: Ấn Độ đối diện thách thức đảm bảo nguồn cung

Anh Thư

AFP