Kỳ VII: Khung chính sách toàn diện, liên kết và đáng tin cậy

Ba kịch bản “Chuyển đổi năng lượng toàn cầu của hãng Shell là Waves, Islands and Sky1.5” đã xác định “tốc độ chuyển đổi” là yếu tố quyết định liệu các mục tiêu của Thỏa thuận Paris có đạt được hay không? Cả ba kịch bản trên đều đạt được tiến bộ trong quá trình chuyển đổi năng lượng dựa vào một bộ công nghệ và nhiên liệu carbon thấp tương tự để loại bỏ carbon. Điểm khác biệt chính giữa ba nền tảng này nằm ở tốc độ triển khai: kịch bản Sky 1.5, được thúc đẩy bởi ba yếu tố tăng tốc liên kết, chính sách thông minh và các nhà lãnh đạo tiên phong. Đây chính là công cụ duy nhất đủ nhanh để đáp ứng mục tiêu giữ trái đất nóng lên không quá 1,5°C của Thỏa thuận Paris. Trong bối cảnh này, chính sách công đóng vai trò rất cơ bản.

Thực hiện quá trình chuyển đổi năng lượng sẽ đòi hỏi phải thực hiện sự tiếp cận chính sách toàn diện đối với nền kinh tế, chẳng hạn như đặt ra các mục tiêu quốc gia mang tính ràng buộc, giá carbon cao cũng như các khoản đầu tư cần thiết để điện khí hóa nền kinh tế.

Tuy nhiên, cách tiếp cận chính sách tổng thể này sẽ cần nhận được hỗ trợ bởi các chính sách cụ thể theo từng ngành cụ thể để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng, đặc biệt là trong các lĩnh vực khó khăn nhất. Các giải pháp công nghệ, nhiên liệu và cơ sở hạ tầng tiềm năng khác nhau giữa các lĩnh vực này vẫn còn có một khoảng cách xa so với thương mại hóa ngày nay.

Điểm cuối cùng, để đạt được tiến bộ với tốc độ nhanh chóng thì sẽ đòi hỏi phải giải quyết những xung đột và xáo trộn xã hội mà quá trình chuyển đổi năng lượng tạo ra. Đi đôi với các chính sách về năng lượng và khí hậu thì cần phải có các chính sách xã hội đáng tin cậy để đảm bảo quá trình chuyển đổi năng lượng mang lại kết quả kinh tế-xã hội và môi trường tốt hơn cho tất cả mọi người, từ đó tạo ra sự hỗ trợ xã hội rộng rãi để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Nội dung Hộp 7 đưa ra các yếu tố thiết yếu của khung chính sách chuyển đổi năng lượng một cách hiệu quả.

Trung Quốc hiện có một hệ thống quản lý chính sách và chiến lược toàn diện, bao gồm chính sách công nghiệp tổng thể về trung và dài hạn cũng như các kế hoạch 5 năm trong ngắn hạn, điều này tạo nên nền tảng vững chắc để thực hiện các mục tiêu về năng lượng và biến đổi khí hậu, giúp mang lại tính liên tục và ổn định về mặt chính sách. Đây chính là điều rất quan trọng cho việc chuyển đổi hệ thống năng lượng và nền kinh tế trong vòng 40 năm tới.

Hiện Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 đặt ra các lĩnh vực hành động chính trong nửa đầu thập kỷ này nhằm đưa Trung Quốc vươn tới quỹ đạo trung hòa carbon vào năm 2060, bao gồm việc đặt ra các mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế-xã hội cho giai đoạn 2021-2025, giúp xây dựng các nỗ lực của những kế hoạch 5 năm trước đó nhằm cải thiện hiệu quả về năng lượng và môi trường. Ví dụ, các biện pháp tự do hóa thị trường khí đốt tự nhiên đã được đặt ra trong các kế hoạch 5 năm trước đó nhằm thay thế than đá và tăng tỷ trọng khí đốt tự nhiên sạch hơn trong hệ thống năng lượng của Trung Quốc lên mức 10% (2020) và 15% (2030).

Sự tiến bộ hướng tới một nền văn minh sinh thái là một trong sáu mục tiêu kinh tế bao trùm nằm trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14. Trong bối cảnh này, Kế hoạch đã đặt ra một số chỉ số năng lượng và biến đổi khí hậu quan trọng: Mức cắt giảm tiêu thụ năng lượng trên một đơn vị GDP (hoặc cường độ năng lượng) là 13,5% từ năm 2021 đến năm 2025; giảm lượng khí thải CO₂ trên một đơn vị GDP (hoặc mức độ phát thải CO₂) xuống còn 18% từ năm 2021 đến năm 2025; độ che phủ rừng tăng từ mức 23,4% (2020) lên 24,1% (2025); và tăng tổng sản lượng năng lượng từ hơn 4,6 tỷ tấn than tương đương (hoặc khoảng 135 EJ), hóa thạch (than, dầu mỏ, khí tự nhiên) và năng lượng phi hóa thạch. Mặc dù tất cả bốn chỉ số liên quan đến năng lượng và biến đổi khí hậu đều có tính ràng buộc về mặt bản chất do đều đóng vai trò là chỉ số thực hiện chính trị quan trọng. Tuy vậy, Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 cũng đề xuất tăng tỷ trọng năng lượng phi hóa thạch lên mức 20% (2025) so với 12% (2019).

Sự kết hợp giữa tham vọng và hành động sẽ cần được tăng cường một cách bền vững và có hệ thống trong suốt các kế hoạch 5 năm tiếp theo. Tuy nhiên, quá trình này tạo ra mức độ ổn định và chắc chắn về chính sách, giúp khuyến khích các hành động và đầu tư cần thiết, đồng thời giữ cho tổng chi phí của quá trình chuyển đổi chỉ ở mức tối thiểu.

Vai trò chuyển đổi chính sách công nghiệp

Để đạt được tiến bộ hướng tới trung hòa carbon và nắm bắt đầy đủ các cơ hội tạo ra sẽ đòi hỏi một chính sách công nghiệp tổng hợp và đầy tham vọng. Điều này sẽ bao gồm các hành động nhằm: Thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp mới như sản xuất tấm pin mặt trời, tua-bin gió, pin và máy điện phân hydrogen; phát triển các quy trình công nghiệp carbon thấp và chuyển đổi ngành công nghiệp nặng, chẳng hạn như thông qua sắt thép xanh được sản xuất bằng hydrogen, ứng dụng CCUS vào các cơ sở sản xuất xi măng và các hóa chất được sản xuất từ ​​năng lượng sinh học; phát triển nguồn cung cấp và chuỗi cung ứng năng lượng carbon thấp như hydrogen và năng lượng sinh học; và phát triển các giải pháp kinh doanh và tiêu dùng kỹ thuật số và carbon thấp.

Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 cũng đã đặt ra mục tiêu rõ ràng là phát triển các ngành chiến lược mới nổi cũng như các lĩnh vực đổi mới sáng tạo quan trọng nhằm hỗ trợ các ngành tăng trưởng này trong tương lai có thể được hỗ trợ bằng chính sách công nghiệp xác lập định hướng dài hạn và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi hệ thống năng lượng. Ví dụ, vào năm 2020, Trung Quốc đã chiếm tới 25% chi tiêu công toàn cầu dành cho R&D năng lượng và 15% chi tiêu R&D năng lượng carbon thấp. Trong khu vực tư nhân, các công ty khởi nghiệp ước tính đã tiếp nhận được 35% vốn đầu tư mạo hiểm liên quan đến năng lượng toàn cầu kể từ năm 2017.

Một chiến lược công nghiệp mang lại sự rõ ràng hơn, tập trung vào các ưu tiên chính sách năng lượng carbon thấp có thể định hướng tốt hơn các nguồn lực R&D của Trung Quốc cũng như kích thích đầu tư tư nhân cả trong và ngoài nước. Với việc triển khai chính sách công nghiệp kết hợp, Trung Quốc có thể khẳng định đây là nước dẫn đầu thị trường toàn cầu về nhiên liệu năng lượng mới, công nghệ và chuyên môn.

Tầm nhìn, sự liên kết và phối hợp chính sách mạnh mẽ

Quá trình chuyển đổi năng lượng diễn ra một cách suôn sẻ và có trật tự sang trung hòa carbon sẽ đòi hỏi mức độ phối hợp và hợp tác chưa từng có ở tất cả các cấp hoạch định chính sách trên bình diện quốc gia, tỉnh, khu đô thị và thành phố. Đặc biệt, việc điện khí hóa rộng rãi nền kinh tế sử dụng điện có hàm lượng carbon thấp là một yếu tố thiết yếu trên con đường hướng tới mục tiêu trung hòa carbon.

Để đạt được một hệ thống điện đáng tin cậy, giá cả phải chăng và carbon thấp trong vòng 40 năm tới sẽ cần có kế hoạch và đầu tư phối hợp để mở rộng và nâng cấp mạng lưới truyền tải và phân phối điện, đồng thời, điều này cũng sẽ cần sự hợp tác giữa các tỉnh thành để tối ưu hóa hệ thống điện quốc gia.

Quá trình chuyển đổi năng lượng không chỉ là một quá trình kinh tế-kỹ thuật nhằm chuyển đổi hệ thống năng lượng mà còn là một quá trình thay đổi xã hội. Ví dụ, quản lý tiến trình chuyển đổi khỏi than đá sẽ đòi hỏi tầm nhìn chính sách và tính nhất quán, chẳng hạn như bằng cách: Tích hợp các chính sách năng lượng và biến đổi khí hậu với các chính sách thị trường lao động để đào tạo lại và hướng dẫn lại người lao động; giới thiệu các chính sách giáo dục nhằm phát triển năng lực mới; và thực hiện các chính sách an sinh xã hội rộng rãi hơn để quản lý tình trạng thất nghiệp không thể tránh khỏi và nghỉ hưu sớm. Nội dung Hộp 8 đưa ra các bài học từ kinh nghiệm quốc tế về chuyển đổi khỏi than đá.

Tuấn Hùng

Shelll