TotalEnergies bị phạt: Phán quyết mang tính bước ngoặt đối với châu Phi

06:30 | 04/12/2025

(PetroTimes) - Lần đầu tiên một “ông lớn” ngành nhiên liệu hóa thạch bị xử phạt vì hành vi "tẩy xanh" - tức là đưa ra những tuyên bố sai lệch về mức độ thân thiện với môi trường.

TotalEnergies bị phạt: Phán quyết mang tính bước ngoặt đối với châu Phi

Theo các chuyên gia về luật khí hậu, phán quyết của Tòa án Tư pháp Paris đối với TotalEnergies là một bước ngoặt quan trọng trong việc xác lập trách nhiệm doanh nghiệp và các vụ kiện liên quan đến khí hậu. (Ảnh: AFP)

Một phán quyết của tòa án Pháp có thể giúp các nước châu Phi có thêm công cụ buộc các tập đoàn dầu khí chịu trách nhiệm khi cố tình tạo vỏ bọc thân thiện với môi trường. Tòa án Tư pháp Paris xác định tập đoàn dầu khí toàn cầu TotalEnergies đã có hành vi thương mại gây hiểu lầm, trong vụ kiện do ba tổ chức môi trường khởi xướng.

Phán quyết đưa ra vào tháng 10/2025 đánh dấu lần đầu tiên một “ông lớn” ngành nhiên liệu hóa thạch bị xử phạt vì hành vi "tẩy xanh" - tức là đưa ra những tuyên bố sai lệch về mức độ thân thiện với môi trường.

Khí thải nhà kính của TotalEnergies tăng đều hằng năm, nhưng trong một chiến dịch quảng cáo, công ty lại tự mô tả mình là “một nhân tố quan trọng trong quá trình chuyển dịch năng lượng”.

Họ cũng khẳng định sẽ đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, nghĩa là lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính họ tạo ra sẽ không vượt quá khả năng hấp thụ của chính họ.

Các tổ chức môi trường lập luận rằng TotalEnergies khiến người tiêu dùng tin rằng họ có một kế hoạch khí hậu phù hợp với mục tiêu của Thỏa thuận Paris: Giữ mức tăng nhiệt toàn cầu dưới 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Để đạt mục tiêu này, lượng khí thải nhà kính toàn cầu phải giảm 43% trước năm 2030. Những doanh nghiệp sử dụng nhiên liệu hóa thạch phải cắt giảm phần lớn lượng phát thải của mình.

Tòa án đồng ý rằng quảng cáo của TotalEnergies khiến một người tiêu dùng bình thường hiểu rằng công ty đang tham gia thực sự vào cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.

Việc TotalEnergies thất bại tại tòa cho thấy các công ty không thể chỉ đưa ra những lời hứa suông về mục tiêu trung hòa carbon. Các cam kết khí hậu cần có mục tiêu cụ thể và có thể kiểm chứng bằng cơ sở khoa học.

Phán quyết tại Pháp có thể mở đường để người tiêu dùng yêu cầu các tập đoàn chịu trách nhiệm với những tuyên bố liên quan đến khí hậu trong quảng cáo tại các tòa án quốc gia và khu vực ở châu Phi.

Nó cũng cho thấy xã hội dân sự có thể vận dụng luật bảo vệ người tiêu dùng để hành động chống lại các đơn vị gây ô nhiễm lớn, ngay cả trước khi cơ quan quản lý vào cuộc - và khả năng này hoàn toàn có thể trở thành hiện thực tại châu Phi.

Các dự án năng lượng gây tranh cãi làm dấy lên làn sóng phản đối

TotalEnergies đang triển khai các dự án dầu khí tại 43 quốc gia châu Phi. Công ty bị xem là gây tranh cãi vì những dự án quy mô lớn ở khu vực này thường kéo theo áp lực lên môi trường và nhiều lo ngại liên quan đến khí hậu.

Công ty cũng có kế hoạch tiếp tục mở rộng hiện diện tại châu Phi. Tháng 8/2024, TotalEnergies tuyên bố dừng thăm dò khí đốt ở các lô ngoài khơi Nam Phi, nhưng sau đó lại thông báo sẽ khoan dầu khí ngoài khơi vào năm 2026 nếu được cấp đầy đủ giấy phép môi trường.

Tại Mozambique, TotalEnergies mới hoàn thành 40% dự án khí đốt trị giá 20 tỷ USD. Dự án này từng bị đình trệ 4 năm vì các cuộc tấn công của lực lượng nổi dậy ở tỉnh Cabo Delgado. Hiện công ty đứng trước nguy cơ bị chính phủ gây sức ép, sau khi đề nghị gia hạn hợp đồng thêm 10 năm để bù lại chi phí phát sinh do gián đoạn.

TotalEnergies còn tham gia dự án nhiên liệu hóa thạch trong tuyến đường ống dẫn dầu thô của Đông Phi (EACOP) ở Uganda và Tanzania. Các tổ chức phi lợi nhuận tại đây cho rằng đường ống này là “thảm họa nhân đạo và môi trường”.

TotalEnergies đã sai ở đâu?

Tại Pháp, hành vi "tẩy xanh" bị kiểm soát rất chặt. Để bảo vệ người tiêu dùng, các tuyên bố môi trường của doanh nghiệp phải chính xác, có thể kiểm chứng và không gây nhầm lẫn. Luật cũng quy định rõ các chế tài trong lĩnh vực bảo vệ người tiêu dùng.

Tòa án Pháp kết luận TotalEnergies gây hiểu lầm khi tuyên bố sẽ đạt mức phát thải ròng bằng 0. Đây được xem là hành vi thương mại không công bằng và bị cấm theo Bộ luật Bảo vệ người tiêu dùng của Pháp.

Tòa yêu cầu TotalEnergies ngừng toàn bộ các hình thức quảng cáo "tẩy xanh". Công ty phải đăng tải phán quyết lên trang web trong 180 ngày, nếu không sẽ bị phạt 20.000 euro (23.000 USD) mỗi ngày. Ngoài ra, TotalEnergies phải bồi thường 8.000 euro (9.230 USD) cho bên nguyên vì gây thiệt hại phi tài chính.

Điểm mới về mặt pháp lý là tòa không chỉ xem xét lượng khí thải hiện tại của TotalEnergies để đánh giá việc tuân thủ quy định khí hậu. Tòa còn kiểm tra xem các cam kết khí hậu trong tương lai của công ty có phù hợp với mục tiêu ràng buộc của Thỏa thuận Paris (hạn chế mức tăng nhiệt toàn cầu ở mức 1,5°C so với trước năm 1760) hay không.

Tòa cho rằng TotalEnergies gây hiểu lầm khi vừa lên kế hoạch tăng sản lượng dầu khí - đồng nghĩa lượng phát thải sẽ nhiều hơn - vừa khẳng định đang cắt giảm khí thải carbon.

Về bản chất, tòa đã áp dụng tiêu chuẩn khoa học để đánh giá độ xác thực trong các tuyên bố của công ty.

Vì sao phán quyết này quan trọng?

Phán quyết được đưa ra sau hàng loạt vụ việc mà Tòa án Nhân quyền châu Âu kết luận nhiều quốc gia vẫn chưa làm đủ để ngăn chặn các thiệt hại khí hậu tiếp diễn.

Ví dụ, tòa cho rằng Thụy Sĩ chưa xây dựng đầy đủ chính sách khí hậu để bảo vệ quyền được sống của người dân.

Tòa cũng xác định Na Uy phải đánh giá toàn diện ảnh hưởng khí hậu - bao gồm cả lượng khí thải phát sinh từ việc đốt dầu ở nước ngoài - trước khi phê duyệt các dự án dầu khí mới.

Cả Tòa án Công lý Quốc tế và Tòa án Quốc tế về Luật Biển đều nhấn mạnh rằng các quốc gia phải nỗ lực tối đa để áp dụng biện pháp phòng ngừa đối với khí thải gây hiệu ứng nhà kính do con người tạo ra.

Tòa án Công lý Quốc tế cũng khẳng định môi trường trong lành, khỏe mạnh và bền vững là một quyền con người.

Kết hợp với phán quyết tẩy xanh đối với TotalEnergies, những kết luận này cho thấy luật khí hậu đang có sự thay đổi sâu sắc: Luật pháp không chỉ kiểm soát những gì các đơn vị gây ô nhiễm thải ra, mà còn xem xét cả những gì họ tuyên bố.

Điều gì tiếp theo đối với châu Phi?

Hiến chương châu Phi về Quyền con người và Quyền của các dân tộc đã công nhận quyền “được sống trong môi trường phù hợp, thuận lợi cho phát triển”. Phán quyết lần này cho thấy các tuyên bố khí hậu gây hiểu lầm có thể vi phạm quyền được phát triển trong môi trường sạch.

Phán quyết cũng nhấn mạnh rằng hành vi "tẩy xanh" là vi phạm quyền của người tiêu dùng.

Với châu Phi, điều đó đồng nghĩa các chính phủ cần bảo đảm luật bảo vệ người tiêu dùng và luật quảng cáo đủ chặt để bảo vệ xã hội khỏi những thông tin tẩy xanh gây hiểu lầm.

Đạo luật Bảo vệ Người tiêu dùng của Nam Phi, Đạo luật Cạnh tranh và Bảo vệ Người tiêu dùng Liên bang của Nigeria và Đạo luật Cạnh tranh của Kenya đều đã cấm quảng cáo gây hiểu lầm.

Nam Phi cũng là nước đầu tiên áp dụng quy định này vào truyền thông khí hậu. Tháng 8/2024, Hội đồng Quy định Quảng cáo Nam Phi kết luận TotalEnergies đã có hành vi quảng cáo bền vững gây hiểu lầm.

Tổng quan mà nói, phán quyết cho thấy các tuyên bố “xanh”, hoặc “trung hòa carbon” không chính xác hoàn toàn có thể dẫn đến kiện tụng tại các tòa án châu Phi. Với người tiêu dùng, nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách, thông điệp rất rõ ràng: Doanh nghiệp phải trung thực về những gì họ thực sự làm để bảo vệ khí hậu.