Trung Quốc cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ tại Trung Á

Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị (trái) gặp Tổng thống Kyrgyzstan Sadyr Japarov tại Bishkek vào ngày 19/11 trong chuyến công du ba nước Trung Á. (Ảnh: AFP)

Đầu tháng 11, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tiếp lãnh đạo 5 nước Trung Á tại Nhà Trắng, trong hội nghị thượng đỉnh tập trung vào việc khai thác nguồn khoáng sản quan trọng, vừa phong phú vừa có ý nghĩa chiến lược của khu vực.

Dù không phải trọng tâm của sự kiện, sức ảnh hưởng kinh tế và chính trị ngày càng lớn của Trung Quốc tại Trung Á vẫn được nhắc tới, trong bối cảnh chính quyền Trump muốn siết chặt quan hệ với khu vực này.

Tại hội nghị, Washington đã ký nhiều thỏa thuận sơ bộ trị giá hàng chục tỷ USD, trong đó có dự án khai thác vonfram trị giá 1,1 tỷ USD giữa Kazakhstan và công ty Mỹ Cove Kaz Capital. Giám đốc điều hành Pini Althaus cho biết Tổng thống Trump và Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick đã trực tiếp thúc đẩy đàm phán để ngăn doanh nghiệp Trung Quốc tiếp cận mỏ khoáng sản chiến lược này.

Chuyến thăm Kyrgyzstan của ông Wang là lần đầu trong 3 năm qua. Lịch trình công du Trung Á kéo dài tới ngày 22/11, với các chặng tiếp theo ở Tajikistan và Uzbekistan.

Ông đặt chân đến Bishkek ngày 19/11 và gặp Tổng thống Kyrgyz Sadyr Japarov - ngài Tổng thống ca ngợi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và nói rằng quan hệ giữa hai nước đang ở mức tốt nhất từ trước đến nay, theo thông cáo của Văn phòng Tổng thống Kyrgyzstan.

Trước khi ông Vương rời Bắc Kinh, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết chuyến thăm nhằm làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ vốn đã ổn định với khu vực, thông qua việc thúc đẩy các thỏa thuận trị giá hàng tỷ USD được ký tại hội nghị Trung Quốc – Trung Á hồi tháng 6 ở Kazakhstan.

“Chuyến thăm này sẽ tăng cường lòng tin chính trị, củng cố tình hữu nghị truyền thống, thúc đẩy hợp tác Vành đai và Con đường chất lượng cao, và mang tới nhiều tín hiệu tích cực cho việc xây dựng cộng đồng Trung Quốc - Trung Á”, người phát ngôn Mao Ning nói tại Bắc Kinh vào ngày 17/11.

Những dự án Trung Quốc muốn thúc đẩy

Một trong những dự án lớn được bàn thảo tại hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc - Trung Á là tuyến đường sắt Trung Quốc - Kyrgyzstan - Uzbekistan trị giá hàng tỷ USD, vốn được kỳ vọng từ nhiều năm nay.

Dự án quy mô này nhằm tăng cường kết nối thương mại Đông – Tây, rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa giữa Trung Quốc và châu Âu tới khoảng 1 tuần, đồng thời giúp Kyrgyzstan và Uzbekistan gắn kết tốt hơn với các tuyến thương mại xuyên lục địa.

Việc xây dựng tuyến đường sắt bắt đầu từ tháng 7/2024. Bộ trưởng Giao thông và Truyền thông Kyrgyzstan Absattar Syrgabaev ngày 12/11 cho biết tuyến đường dài 450 km này sẽ hoàn thành trong vòng 5 năm.

Tổng vốn đầu tư dự kiến khoảng 6 tỷ USD, nhưng tỷ lệ đóng góp của từng nước chưa được công bố. Ông Syrgabaev chỉ nói rằng “Kyrgyzstan đã hoàn thành nghĩa vụ tài chính của mình, còn Uzbekistan và Trung Quốc đều đang tài trợ phần của họ”.

Bên cạnh dự án đường sắt, nhiều thỏa thuận khác cũng được ký tại hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Trung Quốc hồi tháng 9.

Tổng thống Kazakhstan Qasym-Zhomart Toqaev đã ký hơn 70 thỏa thuận thương mại trị giá khoảng 15 tỷ USD, bao gồm đầu tư vào dầu khí, hóa dầu, các hành lang vận tải, trung tâm logistics và công nghệ số. Kazakhstan cũng ký thêm các khoản đầu tư 1,5 tỷ USD với doanh nghiệp Trung Quốc cho các dự án dầu khí.

Sau hội nghị, Uzbekistan công bố 13 thỏa thuận khai khoáng mới với Trung Quốc, bao gồm cả uranium, với tổng giá trị khoảng 5 tỷ USD.

Doanh nghiệp Trung Quốc cũng giữ vai trò lớn trong ngành khai khoáng Tajikistan. Chính phủ Tajikistan nhiều lần bảo vệ sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc, cho rằng đây là những nhà đầu tư nước ngoài hiếm hoi sẵn sàng theo đuổi các dự án lớn.

Một cuộc điều tra của RFE/RL năm 2024 về các mỏ do Trung Quốc vận hành ở Tajikistan cho thấy các mỏ này gây ô nhiễm không khí và nguồn nước, trong khi giới chức nước này phớt lờ các vi phạm môi trường, vì lo ngại dòng vốn Trung Quốc - nguồn đầu tư quan trọng với quốc gia nghèo nhất Trung Á - có thể bị rút đi.

5 nước Trung Á sở hữu trữ lượng lớn đồng, vàng và đất hiếm, đồng thời khai thác khoảng một nửa lượng uranium toàn cầu. Việc tiếp cận các nguồn khoáng sản này đang trở thành tâm điểm cạnh tranh giữa Washington và Bắc Kinh.

Cả Trung Quốc và Nga đều có vai trò lớn trong ngành khoáng sản chiến lược của khu vực.

Riêng với đất hiếm - nhóm 17 nguyên tố được sử dụng trong tua-bin gió, điện thoại thông minh và động cơ máy bay chiến đấu - Trung Quốc hiện kiểm soát hơn 70% khai thác, 90% khâu tách - tinh chế và 93% khai thác nam châm trên thế giới.

Sự cố liên quan đến công nhân Trung Quốc

Bên cạnh nội dung về đầu tư và các dự án hạ tầng của Trung Quốc, thông cáo từ văn phòng Tổng thống Japarov cho biết ông Wang Yi nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp Trung Quốc hoạt động tại Kyrgyzstan phải tuân thủ nghiêm luật pháp sở tại và tôn trọng truyền thống địa phương.

Phát biểu này có vẻ gắn với vụ xô xát giữa hàng chục công nhân Kyrgyz và công nhân Trung Quốc ngày 15/11 tại một ngôi làng ở miền Bắc Kyrgyzstan, bắt nguồn từ tranh chấp giao thông.

Cảnh sát đã bắt giữ 16 người và triệu tập 44 người khác để thẩm vấn, trong đó có cả công nhân Trung Quốc. Một công nhân Kyrgyz phải nhập viện, khiến dư luận trong nước giận dữ trên mạng xã hội.

Việc doanh nghiệp Trung Quốc đưa lao động từ quê nhà sang thay vì tuyển người địa phương đã gây tranh cãi từ lâu và từng dẫn đến biểu tình.

Ngoại trưởng Kyrgyz Jeenbek Kulubaev - người cũng có cuộc gặp với ông Wang - bác bỏ cáo buộc rằng công nhân Trung Quốc tràn vào và cướp việc làm của người dân địa phương. “Không có nhiều thông tin về Trung Quốc, về hợp tác song phương và các dự án đang triển khai”, luật sư Nurbek Toktakunov, một nhân vật có tiếng tại Kyrgyzstan, nói với AFP. “Khi thông tin đó khan hiếm và tiếng nói phản biện bị dập tắt, tâm lý bài ngoại sẽ xuất hiện. Minh bạch là cách duy nhất để xử lý vấn đề này”, ông nói.

Trung Quốc sẽ "giải cứu" thị trường dầu diesel châu Á?

Trung Quốc nới hạn ngạch: Nhà máy lọc dầu “ấm trà” hồi sinh

Trung Quốc siết xuất khẩu đất hiếm, châu Âu "tá hỏa"

Nh.Thạch

AFP