Na Uy: Chìa khóa bình ổn thị trường năng lượng châu Âu

Những hồ chứa tự nhiên tại các vịnh hẹp (fjord) của Na Uy. Ảnh AFP

Thị trường điện châu Âu hiện nay đang đối mặt với nhiều bất ổn, chủ yếu đến từ sự phát triển nhanh chóng của điện gió và điện mặt trời. Dù đóng vai trò then chốt trong mục tiêu khí hậu, hai nguồn này lại gây khó khăn cho vận hành lưới điện do sản xuất không ổn định – dư thừa khi nhu cầu thấp, dẫn đến hiện tượng giá điện âm. Tình trạng này ngày càng phổ biến, ảnh hưởng đến lợi nhuận ngành điện và đe dọa sự ổn định tài chính.

Trong bối cảnh đó, Na Uy – nhờ hệ thống lưu trữ thủy điện quy mô lớn – đang nổi lên như một "trung tâm ổn định" cho thị trường năng lượng khu vực.

Thủy điện tích năng – lợi thế tự nhiên của Na Uy

Na Uy sở hữu địa hình lý tưởng với các fjord sâu và hồ chứa lớn, cho phép lưu trữ khối lượng nước khổng lồ. Tổng dung tích lưu trữ ước tính đạt 83,2 TWh, tập trung tại nhiều địa điểm lớn như vịnh Skjerstad (25 TWh), hồ Mjøsa (17,6 TWh) và vịnh Sandsfjorden (8,1 TWh).

Công nghệ thủy điện tích năng – đã được áp dụng lâu đời tại Na Uy – vận hành theo nguyên lý: Khi nguồn điện dư thừa hoặc nhu cầu tiêu thụ thấp, nước sẽ được bơm lên các hồ chứa trên cao. Ngược lại, khi nhu cầu điện tăng, nước sẽ được xả xuống để chạy tua-bin và phát điện. Cơ chế vận hành linh hoạt này giúp Na Uy điều tiết dòng chảy năng lượng, bù đắp sự bất ổn của năng lượng tái tạo tại châu Âu.

Giảm áp lực điện dư nhờ lưu trữ thông minh

Tại châu Âu, các đợt sản xuất điện tái tạo cao điểm thường rơi vào thời gian tiêu thụ thấp – như trưa nắng hoặc ngày gió mạnh – khiến cung vượt cầu, đẩy giá điện xuống thấp, thậm chí âm.

Chỉ riêng trong năm 2024, Pháp đã ghi nhận tới 235 giờ có giá điện âm. Có thời điểm, giá giảm tới -30 €/MWh do lượng điện tái tạo quá lớn so với nhu cầu. Trong bối cảnh đó, hệ thống lưu trữ của Na Uy trở thành "bộ đệm" lý tưởng, giúp hấp thụ điện dư thừa, góp phần tránh cho thị trường rơi vào tình trạng hỗn loạn.

Nhờ khả năng linh hoạt trong việc "sạc" và "xả" điện qua hệ thống thủy điện, Na Uy không chỉ giúp ổn định giá cả mà còn bảo vệ lợi ích kinh tế cho các nhà sản xuất. Vai trò của quốc gia này ngày càng trở nên quan trọng trong việc giữ cho thị trường điện châu Âu hoạt động trơn tru, đảm bảo nguồn cung ổn định và mức giá hợp lý trong cả ngắn hạn lẫn dài hạn.

Thúc đẩy hợp tác, tăng cường ổn định năng lượng tại châu Âu

Na Uy không chỉ là quốc gia có khả năng điều tiết lượng điện dư thừa, mà còn là một mắt xích quan trọng trong mạng lưới điện xuyên quốc gia tại châu Âu. Nhờ hệ thống kết nối điện mạnh mẽ, nước này có thể truyền tải năng lượng dự trữ đến các quốc gia láng giềng khi họ cần.

Chỉ riêng trong năm 2024, Na Uy đã xuất khẩu điện trị giá khoảng 5 tỷ euro, chủ yếu sang các nước như Đức, Anh, Bỉ và Ý. Điều này có được là nhờ nguồn thủy điện dồi dào và vai trò "kho lưu trữ điện" cho toàn khu vực.

Các dự án đường dây điện ngầm như NordLink (kết nối với Đức) và North Sea Link (kết nối với Anh) đã mở rộng đáng kể khả năng trao đổi điện giữa các quốc gia, tạo điều kiện để Na Uy phân phối nguồn năng lượng lưu trữ đến nơi có nhu cầu cao. Nhờ đó, điện năng từ các nguồn tái tạo được sử dụng hiệu quả hơn, giảm tình trạng lãng phí khi sản lượng vượt quá nhu cầu tiêu thụ.

Biến đổi khí hậu – thách thức đối với lưu trữ thủy điện

Mặc dù sở hữu hệ thống thủy điện tích năng hiện đại, Na Uy vẫn phải đối mặt với những rủi ro từ biến đổi khí hậu. Sự thay đổi bất thường về lượng mưa và thời tiết cực đoan có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tích nước trong các hồ chứa.

Các đợt hạn hán kéo dài, hay sự thay đổi mực nước tại các sông, suối có thể làm giảm sức chứa của hệ thống fjord – vốn là nơi lưu trữ nước chính cho các nhà máy thủy điện. Tuy nhiên, Na Uy đang chủ động ứng phó với tình hình này bằng cách áp dụng các mô hình quản lý tài nguyên nước tiên tiến, giúp dự báo sớm và đưa ra các biện pháp điều chỉnh kịp thời.

Ngoài ra, việc mở rộng dung tích các hồ chứa hiện có hoặc xây thêm các hồ chứa mới ở vùng cao, ven biển cũng đang được xem xét nhằm nâng cao khả năng lưu trữ và đảm bảo cung cấp điện ổn định trong tương lai.

Hướng tới một thị trường điện ổn định hơn cho cả châu Âu

Sự gia tăng mạnh mẽ của năng lượng tái tạo – như điện gió và điện mặt trời – đang tạo ra những thách thức lớn cho việc điều phối hệ thống điện toàn khu vực. Các nguồn năng lượng này sản xuất không đều, khiến việc duy trì sự cân bằng cung – cầu trên thị trường trở nên khó khăn.

Trong bối cảnh đó, hệ thống thủy điện tích năng của Na Uy đang trở thành một giải pháp quan trọng. Bằng cách hấp thụ lượng điện dư thừa vào những lúc sản xuất cao điểm, sau đó giải phóng khi nhu cầu tăng, Na Uy giúp thị trường tránh được tình trạng giá điện âm – một hiện tượng ngày càng phổ biến.

Thống kê cho thấy, giá điện âm đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của các nhà máy điện tái tạo. Có thời điểm, giá điện rơi xuống -30 €/MWh, trong khi các hợp đồng mua bán điện dài hạn (PPA) thường được ký với mức giá 40–60 €/MWh. Việc phải bán điện dưới giá thành khiến các doanh nghiệp chịu lỗ, làm lung lay mô hình tài chính của cả ngành.

Trong bối cảnh đó, khả năng điều tiết linh hoạt của hệ thống thủy điện bơm – tua bin tại Na Uy đang phát huy vai trò chiến lược. Không chỉ góp phần giữ giá điện ổn định, mà còn đảm bảo lợi nhuận cho các nhà sản xuất và duy trì sự ổn định bền vững cho thị trường năng lượng châu Âu trong tương lai.

Nga và Mỹ nhất trí đàm phán để bình ổn thị trường năng lượng

Nh.Thạch

AFP