Căng thẳng Nga - Belarus về năng lượng

Ngày 7-2, một đại diện của Điện Kremlin cho biết, Nga sẽ không giảm giá dầu bán cho Belarus như trước. “Belarus đã yêu cầu Nga giảm giá dầu. Nhưng nếu chúng tôi làm thế, sẽ cần phải đưa một quy chế nhà nước vào thị trường dầu mỏ. Đây là điều mà chúng tôi không thể làm được”, Phó Thủ tướng Nga Dmitri Kozak nói với Hãng thông tấn Interfax. “Chúng tôi chỉ có thể giúp các công ty Nga và Belarus ký các thỏa thuận mua bán dầu”, ông Kozak nói sau cuộc gặp giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và người đồng cấp Belarus Alexander Lukashenko tại Sochi.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và người đồng cấp Belarus Alexander Lukashenko tại Sochi

Cho đến gần đây, Belarus đã nhập khẩu dầu từ Nga với mức giá ưu đãi. Nhưng để tăng doanh thu từ dầu mỏ, Nga đã sửa đổi thuế dầu vào năm 2019: thuế xuất khẩu giảm từ 30% xuống 0. Điều này sẽ tăng chi phí đáng kể cho Belarus, vốn được ưu đãi thuế của Nga cho đến cuối năm 2019. Ưu đãi này cho phép Belarus nhập khẩu dầu của Nga với giá thấp hơn thị trường, để tinh chế hoặc xuất khẩu sang châu Âu, do đó đem về một nguồn tài chính lớn cho đất nước này. Nhưng việc cung cấp dầu thô của Nga cho Belarus đã bị ngưng lại kể từ ngày 1-1-2020 do tranh chấp về các điều khoản hợp đồng giữa Moscow và Minsk, qua đó đồng thời cũng làm gián đoạn nguồn cung cho châu Âu, hiện đang nhận khoảng 10% dầu thô từ Nga thông qua tuyến đường ống vận chuyển Druzhba ở Belarus. Hợp đồng mới vẫn chưa được ký kết vì hai bên chưa đạt được điều chỉnh về giá cả và khối lượng. Cuối tháng 12-2019, Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko, sau cuộc hội đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại St. Petersburg, cho biết từ đầu năm 2020, Belarus muốn mua 20-22 tỉ m3 khí đốt và 24-25 triệu tấn dầu của Nga nhưng giá cụ thể vẫn chưa được xác định. Sau đó, Bộ trưởng Phát triển Kinh tế Nga Maxim Oreshkin cho biết, tại cuộc hội đàm ở St. Petersburg, hai Tổng thống Putin và Lukashenko đã không đạt được thỏa thuận về thuế và cả các lĩnh vực dầu mỏ và khí đốt. Cho đến nay, hầu hết các nhà máy lọc dầu ở Belarus chỉ hoạt động ở mức công suất tối thiểu.

Để ép Nga giữ giá bán dầu khí ưu đãi như trước, Belarus đòi tăng phí vận chuyển quá cảnh dầu mỏ của Nga qua đường ống dẫn dầu Druzhba trên lãnh thổ Belarus. Nhưng cũng giống như cuộc đàm phán về giá dầu, cuộc đàm phán về phí quá cảnh giữa Nga và Belarus bị đình trệ. Theo tờ Kommersant, ngày 21-1, Nga và Belarus vẫn chưa thống nhất được mức thuế quan quá cảnh dầu mỏ của Nga qua lãnh thổ Belarus. Nguyên nhân chính được cho là công ty dầu khí Belarus Belneftekhim và các công ty dầu khí Nga chưa thống nhất được khối lượng dầu quá cảnh qua lãnh thổ Belarus. Phía Nga đề nghị chi phí bảo hiểm 6 USD/tấn dầu để đồng giá xuất khẩu, trong khi phía Belarus không chấp nhận.

Bên cạnh đó, tại cuộc họp cuối cùng giữa hai bên, phía Belarus đề nghị áp dụng mức thuế quá cảnh đối với khối lượng dầu dưới 18 triệu tấn (trong đó 17,5 triệu tấn cho các nhà máy lọc dầu của nước này) nhằm bù đắp phần lợi nhuận bị mất với mức thuế cao hơn, trong khi các công ty Nga đề nghị thảo luận với khối lượng quá cảnh 24 triệu tấn. Theo Kommersant, nếu các công ty của hai bên không đạt được thỏa thuận về mức thuế quá cảnh, vấn đề này sẽ được chuyển lên Cơ quan kiểm soát thuế LB Nga và Belarus tiếp tục thảo luận và đưa ra giải pháp “chấp nhận được”. Theo thỏa thuận liên chính phủ, do không đạt được thống nhất về thuế quan, phía Nga và Belarus tạm thời áp dụng hệ số vận chuyển tự động (theo tỷ lệ lạm phát dự báo +3%, tức là 6,8%). Sau khi áp dụng hệ số tự động trên, Belarus có thể quay lại đàm phán về việc tăng thuế quá cảnh vào mùa hè nhằm thu bồi thường cho dầu bẩn và các chi phí thuế môi trường mới.

Vào giữa tháng 12-2019, Công ty Gomeltransneft Druzhba của Belarus có kế hoạch tăng 16,6% thuế quá cảnh đối với dầu mỏ của Nga thông qua các đường ống vận chuyển trên lãnh thổ nước này từ năm 2020. Theo kế hoạch năm 2020, Nga có thể quá cảnh qua Belarus 50 triệu tấn dầu thô. Theo giới chuyên gia tài chính Nga, nếu Belarus yêu cầu tăng thuế quá cảnh dầu mỏ 20-30%, các công ty Nga có thể vận chuyển một lượng dầu của Druzhba thông qua các cảng của Transneft tại Primorsk, Ust-Luga, Novorossiysk, với công suất 30 triệu tấn/năm. Phía Nga cũng đang tính phương án thay thế khác là tăng chế biến tinh tại các nhà máy lọc dầu của Nga thêm 13 triệu tấn.

Ngoài việc ép Nga phải chấp nhận trở về tình hình như trước, Belarus cũng đang tìm cách đa dạng hóa nguồn cung. Minsk cho biết, họ đặt mục tiêu mua “30-40% dầu từ Nga, 30% từ các nước Baltic và 30% thông qua lãnh thổ Ukraine”. Belarus đã mua 85.000 tấn dầu của Azerbaijan, hàng được giao thông qua cảng Odessa của Ukraine. Ngày 14-1-2020, Phó Thủ tướng thứ nhất của Belarus, ông Dmitry Krutoy cho biết, các đề xuất cung cấp dầu cho nước này đã được gửi tới Ukraine, Ba Lan, Kazakhstan, Azerbaijan và các nước khác. Theo ông Krutoy, chính quyền Belarus cho rằng không phù hợp khi tiếp tục trả quá cao cho dầu mua của doanh nghiệp Nga. Hãng tin BelTA dẫn lời ông Krutoy giải thích: “Sau khi thực hiện kế hoạch tăng thuế và chi phí dầu hằng năm đối với Belarus do giảm thuế hải quan, việc trả cho các công ty dầu khí Nga theo giá mà chúng tôi đồng ý thực hiện năm 2011 nay không còn ý nghĩa gì. Nó đơn giản là không khả thi về kinh tế”. Tuy nhiên, ông Krutoy cho hay các công ty dầu mỏ Nga chưa sẵn sàng giảm giá.

Belarus cũng đã bắt đầu nhập khẩu dầu của Na Uy thông qua Litva, một thành viên EU và NATO. Một tàu chở dầu chở 80.000 tấn dầu thô từ Na Uy với đích đến Belarus ngày 23-1 đã ghé cảng Klaipeda ở Litva, phát ngôn viên của cảng, ông Dovile Ringis nói với AFP. Trước đó, Iran xác nhận đã ký kết hợp đồng mua bán dầu với Belarus Beloil Polska, công ty xuất nhập khẩu của tập đoàn dầu khí nhà nước Belorusneft. Theo đó, Belarus Beloil Polska mua 600.000 thùng dầu thô nặng từ Công ty Dầu khí Quốc gia Iran (NIOC). Trong chuyến thăm Belarus ngày 1-2, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nói với người đồng cấp Belarus Vladimir Makei rằng Hoa Kỳ đã sẵn sàng cung cấp toàn bộ lượng dầu cần thiết với giá cạnh tranh cho Belarus. “Chúng tôi là nhà sản xuất dầu lớn nhất thế giới và tất cả những gì bạn phải làm là gọi cho chúng tôi”, ông Pompeo nói.

Không những thế, Belarus cũng đang tìm cách đa dạng hóa các nguồn năng lượng, nhất là điện hạt nhân và thủy điện. Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), tổng công suất lắp đặt của các nhà máy điện ở Belarus là khoảng 8,4 GW, trong đó đại đa số là các nhà máy điện chạy bằng khí đốt. So với các nước láng giềng, Belarus là một nhà sản xuất điện lớn. Khi nhà máy điện hạt nhân Astravets chính thức kết nối với lưới điện, công suất lắp đặt của Belarus sẽ tăng lên 10,8 GW so với 3,6 GW của Lithuania, 2,7 GW của Estonia và 2,6 GW của Latvia. Belarus sẽ sản xuất dư thừa điện và sẽ trở thành nhà xuất khẩu điện hạt nhân giá rẻ, đủ để đáp ứng hầu hết nhu cầu ở cả 3 quốc gia vùng Baltic. Năm ngoái, Nhà máy Thủy điện Polotskaya trên sông Zapadnaya Dvina đã phát dòng điện đầu tiên và hòa vào hệ thống năng lượng thống nhất của Belarus. Kế hoạch xây dựng Nhà máy Thủy điện Polotskaya trên sông Zapadnaya Dvina được thực hiện theo chương trình quốc gia về phát triển thủy điện nói riêng và chương trình phát triển hệ thống năng lượng nói chung của Belarus. Công trình xây dựng Nhà máy Thủy điện Polotskaya bao gồm nhà máy, lòng hồ, đập tràn, thiết bị truyền tải và kết nối với lưới điện. Trong hầm máy của nhà máy thủy điện có 5 turbine ngang, loại Mavel a.s. Khi tất cả 5 tổ máy cùng hoạt động, Nhà máy Thủy điện Polotskaya sẽ đạt tổng công suất 21,66 MW. Năng lực sản xuất trung bình hằng năm là 110 triệu kW/h.

S.Phương