Vì sao phương Tây chưa thể cấm vận ngành hạt nhân Nga?

Nhiên liệu uranium làm giàu chờ xuất khẩu của Nga. Ảnh TASS

Mỹ và các đồng minh G7 đã cấm các sản phẩm than, khí đốt, dầu mỏ và nhất là dầu mỏ của Nga, nhưng cho đến nay vẫn tránh đặt ra các hạn chế đối với nhiên liệu hạt nhân của quốc gia này. Điều gì đằng sau sự do dự của phương Tây?

Uranium được làm giàu: HALEU là gì?

Tổng thống Joe Biden tuyên bố vào ngày 19/4 rằng nhà máy IBEW ở miền nam Ohio đã sản xuất 200 pound (90 kg) HALEU, loại uranium đầu tiên được sản xuất ở Mỹ. Ông Biden nhấn mạnh nhà máy đang trên đà sản xuất gần một tấn vào cuối năm nay, đồng thời nó sẽ đủ cung cấp điện cho 100.000 hộ gia đình ở Mỹ.

Uranium được ông Biden nhắc tới là uranium mác cao và mức độ làm giàu thấp (HALEU) – không thể thiếu đối với chương trình hạt nhân dân sự của quốc gia. Ngược lại với uranium được làm giàu ở mức độ thấp (LEU), được làm giàu tới 5% đồng vị U-235 có khả năng phân hạch, HALEU được làm giàu ở mức từ 5% đến 20% để sử dụng trong các lò phản ứng thế hệ tiếp theo được thiết kế theo kế hoạch phát thải ròng bằng 0 của Hoa Kỳ vào năm 2050.

Tuyên bố về khí hậu COP28 vào tháng 12/2023 kêu gọi tăng gấp ba công suất năng lượng hạt nhân vào năm 2050 và tăng dự báo phát triển hạt nhân của IEA và IAEA nhằm theo đuổi một tương lai không carbon.

Các lò phản ứng thế hệ tiếp theo yêu cầu HALEU đạt được các thiết kế nhỏ hơn — đồng thời tạo ra nhiều điện năng hơn trên một đơn vị thể tích — chu kỳ vận hành dài hơn và tăng hiệu suất so với các lò phản ứng trước đó.

Trở lại năm 2020, Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (DOE) dự kiến sẽ cần hơn 40 tấn HALEU trước cuối thập kỷ này, với số lượng bổ sung cần thiết mỗi năm, để khởi động một chuỗi lò phản ứng tiên tiến mới ở Mỹ và đáp ứng mục tiêu không phát thải của quốc gia vào năm 2050.

Trong bối cảnh này, cam kết của Tổng thống Biden rằng “gần một tấn” HALEU dự kiến sẽ được sản xuất vào cuối năm nay khác xa so với các mục tiêu về khí hậu đã tuyên bố trước đó. Trên thực tế, hoạt động sản xuất vật liệu hạt nhân trong nước của Washington đã suy giảm nhanh chóng kể từ những năm 2000. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ (EIA), các nhà máy điện hạt nhân của Washington phụ thuộc vào Moscow trong 24% dịch vụ làm giàu uranium vào năm 2022.

Theo kịch bản lạc quan nhất, Mỹ và Tây Âu sẽ phải mất ít nhất 5 năm mới có thể bắt đầu sản xuất HALEU ở quy mô thương mại, theo Reuters.

Điểm mấu chốt của vấn đề là Nga độc quyền về HALEU: Chỉ có Tenex, công ty con của Tập đoàn Rosatom của Nga, bán nhiên liệu trên cơ sở thương mại.

Kế hoạch của G7 từ bỏ nhiên liệu hạt nhân của Nga

Nhóm 7 quốc gia phát triển (G7) đã nhiều lần bày tỏ mong muốn chấm dứt sự phụ thuộc vào nhiên liệu hạt nhân của Nga. Năm ngoái, Canada, Pháp, Nhật Bản, Anh và Mỹ đã ký kết một thỏa thuận nhằm “tận dụng các nguồn lực và khả năng tương ứng của ngành điện hạt nhân dân sự của mỗi quốc gia để làm suy yếu sự kiểm soát của Nga đối với chuỗi cung ứng”, theo tuyên bố chính thức của nhóm công bố vào ngày 16/4/2023.

Vào tháng 12/2023, Hạ viện Hoa Kỳ đã thông qua Đạo luật cấm nhập khẩu Uranium của Nga. Dự luật này “cấm LEU của Nga được nhập khẩu vào Hoa Kỳ”. Mặc dù đạo luật này sẽ cấm nhập khẩu uranium từ Nga sau 90 ngày kể từ khi ban hành, nhưng nó cho phép miễn trừ tạm thời cho đến tháng 1/2028. Đạo luật hiện vẫn đang bị đình trệ tại Thượng viện Hoa Kỳ.

Những lời đe dọa và nỗ lực lập pháp của G7 đã không ngăn cản được Mỹ và EU đẩy mạnh mua uranium đã làm giàu từ Tập đoàn hạt nhân Rosatom của Nga vào năm 2023. Mỹ đã mua 702 tấn nhiên liệu, nhiều hơn 19% so với năm 2022. EU đã nhận được nhiều hơn hơn mức tăng gấp đôi trong nhập khẩu nhiên liệu hạt nhân tính bằng tiền mặt: Từ 280 triệu euro vào năm 2022 lên 686 triệu euro vào năm 2023, theo Bellona Foundation, một tổ chức phi chính phủ về môi trường quốc tế có trụ sở tại Oslo, cho biết.

Các chuyên gia năng lượng phương Tây lưu ý thực tế rằng, mặc dù thu nhập của Nga từ việc bán hàng hóa hạt nhân ít hơn nhiều so với lợi nhuận từ hydrocarbon, nhưng ngành nguyên tử của nước này đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu.

Nga chiếm gần 50% công suất làm giàu uranium toàn cầu

Rosatom đang đi trước các đối tác phương Tây rất nhiều trong việc sản xuất nhiên liệu LEU và HALEU cho các lò phản ứng hạt nhân.

Rosatom là công ty hàng đầu thế giới trong việc xây dựng các lò phản ứng hạt nhân ở nước ngoài: Danh mục đơn đặt hàng của tập đoàn bao gồm 34 lò phản ứng ở 11 quốc gia.

Lời đe dọa của G7 về việc bán nhiên liệu hạt nhân của Nga không thể làm nước này lùi bước, bởi vì phần lớn doanh thu của G7 đến từ các quốc gia bên ngoài phương Tây. Thu nhập hàng năm của Rosatom đã tăng đều đặn từ 7,5 tỷ USD vào năm 2020 lên 11,8 tỷ USD vào năm 2022 và khoảng 14 tỷ USD vào năm 2023 - trong đó số tiền mua hàng của phương Tây lên tới khoảng 2 tỷ USD.

Trong hoàn cảnh này, các nước phương Tây đang phải đối mặt với “bẫy uranium 235”: Họ không thể ngay lập tức tăng cường sản xuất nhiên liệu hạt nhân tiên tiến để đáp ứng nhu cầu của mình trong tương lai gần, chứ chưa nói đến việc thay thế hàng nhập khẩu của Nga, cũng như không thể gây thiệt hại cho Moscow bằng cách cắt giảm nguồn thu từ nhiên liệu hạt nhân.

Một số nhà quan sát đưa ra một dự báo “đáng sợ” hơn nhiều: Nếu Nga quyết định trả đũa và ngừng bán hàng hóa hạt nhân của mình cho phương Tây, châu Âu có thể phải đối mặt với thời kỳ khó khăn.

Trừng phạt năng lượng hạt nhân Nga sẽ gây hậu quả gì?

Gã khổng lồ hạt nhân Nga tăng nguồn cung cho các quốc gia "thân thiện"

Năng lượng hạt nhân Nga “đổ bộ” châu Phi

Nh.Thạch

AFP