Mỹ và cuộc chiến khí hậu: Định hình trật tự địa chính trị xanh mới

Tổng thống Donald Trump đang tập trung vào việc củng cố vai trò của nhiên liệu hóa thạch trong chính sách quốc tế, với mục tiêu thay đổi liên minh toàn cầu về chống biến đổi khí hậu. (Ảnh: AFP)

Chiến lược ngoại giao năng lượng của ông được đánh giá là thách thức đối với các lãnh đạo, nhà ngoại giao và doanh nghiệp tham dự hội nghị thượng đỉnh Liên Hợp Quốc tại Brazil, nơi nhiều nước dự kiến thúc đẩy nỗ lực ứng phó biến đổi khí hậu. Ông Trump sẽ không tham dự hội nghị, trong khi các lãnh đạo như Pháp, Đức và Anh sẽ có bài phát biểu trước đại diện gần 200 quốc gia. Những nỗ lực của ông về việc làm suy yếu Thỏa thuận Paris và thuyết phục một số quốc gia ủng hộ quan điểm của ông đã gây ảnh hưởng tới bầu không khí của hội nghị.

Richard Goldberg, cựu thành viên Hội đồng Năng lượng Quốc gia dưới thời ông Trump và hiện là cố vấn cao cấp tại Quỹ Bảo vệ Dân chủ (FDD), được dẫn lời nói rằng không chỉ cần rút khỏi Thỏa thuận năm 2015, mà còn phải làm suy yếu và ngăn chặn tiến trình quốc tế này.

Chiến lược của ông bao gồm gây sức ép để các đối tác thương mại mua thêm dầu khí của Mỹ; sử dụng ngoại giao để ngăn các nhà lãnh đạo nước ngoài giảm phát thải; và tìm cách làm giảm sức hấp dẫn của đầu tư vào năng lượng sạch tại Mỹ.

So với nhiệm kỳ trước, khi ông Trump rút khỏi Thỏa thuận Paris nhưng vẫn gửi phái đoàn tới các hội nghị khí hậu của Liên Hợp Quốc, lần này có thông tin cho rằng ông tìm cách làm suy yếu tiến trình bằng cách kêu gọi nhiều quốc gia từ bỏ các mục tiêu năng lượng sạch. Những thông tin này được củng cố từ phát biểu công khai của thành viên nội các cùng các cuộc phỏng vấn với đồng minh, cựu quan chức, nhà ngoại giao nước ngoài và người từng tham gia các vòng đàm phán khí hậu quốc tế.

Các động thái này đối nghịch với mục tiêu của các hội nghị khí hậu, trong đó có cam kết do chính quyền Biden ủng hộ nhằm thúc đẩy giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Nếu xu hướng này làm chậm, hoặc đảo ngược tiến trình, các chuyên gia cảnh báo nhiệt độ toàn cầu có thể vượt mục tiêu của Thỏa thuận Paris, kèm theo gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan và thiệt hại cho nền kinh tế.

Nhà Trắng khẳng định chiến dịch thúc đẩy khai thác dầu khí và than đá của ông Trump nhằm mục tiêu bảo vệ lợi ích của Mỹ. Người phát ngôn Nhà Trắng Taylor Rogers cho biết chiến lược này nhằm củng cố ổn định lưới điện và giảm chi phí cho hộ gia đình và doanh nghiệp, và rằng Tổng thống sẽ không hy sinh an ninh kinh tế và quốc gia vì các mục tiêu khí hậu mà họ cho là không rõ ràng.

Mỹ không cử đại diện cấp cao dự COP30, lập trường về Thỏa thuận Paris gây tranh cãi

Chính quyền của Tổng thống Donald Trump sẽ không cử đại diện cấp cao nào tham dự hội nghị khí hậu COP 30, dự kiến khai mạc vào thứ Hai tới tại Belém, Brazil, theo một quan chức Nhà Trắng. Quan chức này từ chối cho biết liệu có bất kỳ đại diện nào khác của Mỹ tham dự hay không.

Quan điểm của ông Trump, cho rằng các cuộc đàm phán khí hậu hằng năm không phù hợp với chương trình nghị sự về năng lượng và kinh tế của ông, vốn đang được nhiều quan chức Cộng hòa ủng hộ. Tháng trước, 17 tổng chưởng lý bang thuộc đảng Cộng hòa cho rằng việc tham dự hội nghị sẽ chỉ củng cố tiến trình kêu gọi từ bỏ nhiên liệu hóa thạch nhanh hơn.

Các nhà ngoại giao khí hậu từ nhiều quốc gia cho biết họ đã nắm rõ lập trường hiện nay của Mỹ và sẵn sàng tiếp tục các nỗ lực ứng phó biến đổi khí hậu mà không cần sự tham gia của Washington. “Chúng ta đang chứng kiến một quốc gia lớn, với Tổng thống và phó Tổng thống đều muốn thấy Thỏa thuận Paris chấm dứt”, bà Laurence Tubiana, cựu quan chức Chính phủ Pháp và là một trong những người đóng vai trò chủ chốt trong việc hình thành Thỏa thuận Paris năm 2015, nhận định.

“Mỹ sẽ không giữ vai trò đáng kể tại hội nghị”, ông Jochen Flasbarth, Thứ trưởng Bộ Môi trường Đức, cho biết. “Cộng đồng quốc tế, trong đó có chúng tôi, sẽ tập trung làm việc với những bên đang thực sự thúc đẩy tiến trình này”, ông bổ sung.

Ông Trump và các đồng minh xem vấn đề khí hậu trong bối cảnh cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc. Theo họ, các nỗ lực giảm phát thải toàn cầu chủ yếu mang lại lợi ích cho Trung Quốc - quốc gia hiện chiếm ưu thế trong các lĩnh vực năng lượng mặt trời, gió, pin và xe điện.

Cách tiếp cận này khác với chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden, người ủng hộ các khoản đầu tư lớn vào công nghệ xanh như một hướng đi giúp Mỹ cạnh tranh với Trung Quốc trong lĩnh vực năng lượng tương lai. Trong khi đó, ông Trump cho rằng việc làm chậm quá trình chuyển đổi năng lượng có thể mang lại lợi thế cho Mỹ - quốc gia dẫn đầu thế giới về khai thác dầu khí, cùng với hệ sinh thái công nghệ và dịch vụ liên quan.

“Nếu các quốc gia khác không phụ thuộc vào công nghệ năng lượng sạch, thì quyền lực của Trung Quốc sẽ giảm đi”, bà Diana Furchtgott-Roth, cựu quan chức Bộ Giao thông Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump và hiện là Giám đốc Trung tâm Năng lượng, Khí hậu và Môi trường thuộc Quỹ Di sản (Heritage Foundation), nhận định.

Ông Trump tìm được đồng minh trong cuộc chiến khí hậu

Có hai yếu tố chính đang định hình cách tiếp cận mới của Tổng thống Donald Trump đối với nỗ lực toàn cầu ứng phó biến đổi khí hậu, theo ông George David Banks, cố vấn khí hậu quốc tế của ông Trump trong nhiệm kỳ đầu.

Yếu tố đầu tiên là Đạo luật Giảm lạm phát (Inflation Reduction Act) được Đảng Dân chủ thông qua và Tổng thống Joe Biden ký ban hành năm 2022, trong đó cam kết đầu tư hàng trăm tỷ USD cho các dự án năng lượng sạch tại Mỹ. Theo ông Banks, việc đạo luật được thông qua theo đường lối đảng phái đã khiến năng lượng tái tạo trở thành vấn đề mang tính chính trị trong mắt ông Trump và những người ủng hộ nhiên liệu hóa thạch.

Yếu tố thứ hai là việc ông Trump sẵn sàng sử dụng sức mạnh thương mại của Mỹ để gây sức ép với các chính phủ nước ngoài. Ông Banks cho biết ông Trump đã yêu cầu các cơ quan liên bang xác định những rào cản đối với xuất khẩu của Mỹ và coi cơ chế khí hậu của Liên Hợp Quốc là yếu tố có thể ảnh hưởng đến khả năng bán dầu khí và than đá của Mỹ ra thị trường quốc tế.

Cách tiếp cận này đang thu hút sự chú ý của một số quốc gia có lợi ích liên quan đến nhiên liệu hóa thạch, có thể ảnh hưởng đến sự thống nhất về khí hậu tại hội nghị COP30. Trong số đó có các nền kinh tế mới nổi ở châu Phi và Mỹ Latinh, các nước xuất khẩu dầu như Ả Rập Xê-út, cùng một số quốc gia châu Âu đang chịu áp lực về chi phí sinh hoạt và chứng kiến sự trỗi dậy của các phong trào cánh hữu.

Tại hội nghị Powering Africa Summit ở Washington hồi tháng 3, Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Chris Wright đã nhận được tràng pháo tay khi chỉ trích các tổ chức tài chính và phương Tây vì phản đối điện than, đồng thời nhấn mạnh rằng việc Mỹ xuất khẩu khí đốt có thể giúp các quốc gia châu Phi và châu Á đảm bảo nguồn điện ổn định hơn.

Ông Wright cho rằng mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 - được nhiều quốc gia cam kết - là một hướng đi có thể gây bất lợi cho các nước đang phát triển do hạn chế cơ hội tăng trưởng. Lập trường này được Bộ trưởng Mỏ và Khoáng sản Sierra Leone, ông Julius Daniel Mattai, ủng hộ tại cùng hội nghị. Ông cho rằng các quốc gia phương Tây đã siết chặt tài chính cho đầu tư dầu khí ngoài khơi, làm giảm sự ủng hộ của công chúng đối với nhiên liệu hóa thạch, đồng thời chỉ trích chính quyền Biden vì tập trung quá nhiều vào năng lượng tái tạo.

Theo ông Mattai, chính sách của ông Trump mở ra cơ hội mới cho các quốc gia phát triển ngành dầu khí. “Với một chính quyền thể hiện sự cởi mở hơn với mọi loại hình năng lượng, bao gồm dầu khí, chúng tôi tin rằng sẽ có thêm cơ hội thu hút đầu tư dầu khí ngoài khơi”, ông nói.

Dù vậy, ông Banks nhận định rằng ông Trump khó có thể ngăn được đà phát triển của năng lượng sạch. Theo ông, nhiên liệu hóa thạch vẫn sẽ đóng vai trò quan trọng trong cung cấp năng lượng cho các nền kinh tế mới nổi, song khu vực tư nhân vẫn tiếp tục hướng tới năng lượng sạch để đáp ứng các mục tiêu của Liên Hợp Quốc trong việc hạn chế biến đổi khí hậu.

Chính quyền Trump gia tăng sức ép trong chính sách khí hậu toàn cầu

Chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã thể hiện rõ ý định gây sức ép để các quốc gia khác có lập trường thuận lợi hơn với nhiên liệu hóa thạch. Tháng trước, tại cuộc họp của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) thuộc Liên Hợp Quốc ở London, các Bộ trưởng và nhà ngoại giao Mỹ đã ngăn chặn thành công đề xuất đánh thuế phát thải carbon đối với ngành vận tải biển toàn cầu.

Động thái này nối tiếp hành động tương tự nhằm vào Trung Quốc một tháng trước đó, khi Mexico - nước nhập khẩu ô tô lớn nhất thế giới từ Trung Quốc - áp thuế 50% đối với xe ô tô Trung Quốc sau khi chịu áp lực từ Washington. Phía Trung Quốc sau đó cáo buộc Mỹ “ép buộc”.

Theo các nguồn tin, mục tiêu dài hạn của ông Trump là mở rộng xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch của Mỹ ra toàn cầu, dù kế hoạch này vẫn đang trong quá trình hình thành.

Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản - sau các cảnh báo về thuế quan - đã cam kết đầu tư hàng trăm tỷ USD vào việc mua năng lượng từ Mỹ, tuy nhiên chưa có thỏa thuận ràng buộc nào được ký kết. Ông Trump cũng tìm cách thúc đẩy Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đầu tư vào dự án khí tự nhiên hóa lỏng trị giá 44 tỷ USD tại Alaska, song kết quả đến nay vẫn hạn chế.

Trước sức ép thương mại từ Mỹ, các nhà ngoại giao châu Âu đang tập trung vào việc duy trì sự thống nhất giữa các quốc gia ủng hộ hành động khí hậu. Họ cho rằng một kết quả tích cực tại COP30 có thể là giữ vững mặt trận chung, kể cả thông qua hợp tác với Trung Quốc, Ấn Độ và các quốc gia dễ bị tổn thương hơn, nhằm thể hiện sự chấp thuận quốc tế.

“Tôi cho rằng EU và Trung Quốc sẽ ở hai vị thế khác nhau trong nhiều cuộc thảo luận”, ông Jacob Werksman, trưởng đoàn đàm phán khí hậu của EU, cho biết. “Tuy vậy, hai bên vẫn có những điểm chung để hợp tác, đặc biệt khi cả hai đều đang đặt nhiều kỳ vọng vào quá trình chuyển đổi xanh”, ông nói thêm.

Ông Li Shuo, Giám đốc Trung tâm Khí hậu Trung Quốc thuộc Viện Chính sách Xã hội châu Á (Asia Society Policy Institute) tại Washington, cho rằng việc giảm căng thẳng có thể dễ dàng hơn nếu Mỹ tham dự hội nghị COP30. “Nếu Mỹ có mặt và tham gia tích cực, phần còn lại của thế giới - bao gồm cả EU và Trung Quốc - có thể tạm gác bất đồng để tập trung vào mục tiêu chung”, ông nhận định.

Theo ông Nigel Purvis, Giám đốc điều hành công ty tư vấn khí hậu Climate Advisers và cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ, các hoạt động đầu tư vào năng lượng mặt trời, gió, địa nhiệt và năng lượng sạch vẫn tiếp diễn, dù các chính sách của ông Trump phần nào làm chậm tiến trình.

Ông Purvis cho rằng, các nỗ lực của ông Trump nhằm ảnh hưởng đến chính sách thuế vận tải biển, quy định về khí metan của EU và khung bền vững doanh nghiệp châu Âu là một thách thức, nhưng phần lớn các quốc gia khác vẫn kiên định với Thỏa thuận Paris. Dù tốc độ chuyển đổi có thể chững lại, ông nhận định hệ thống khí hậu toàn cầu khó có thể bị phá vỡ hoàn toàn. “Chúng ta có thể đang tiến chậm hơn so với khả năng, nhưng câu hỏi là liệu ông Trump có thể làm sụp đổ toàn bộ hệ thống hay không - và câu trả lời là không”, ông Purvis nói.

Thời điểm bước ngoặt đối với các Đại gia dầu khí trong cuộc chiến khí hậu

Mỹ tị nạnh với Trung Quốc trong cuộc chiến khí hậu

Nh.Thạch

AFP