Mỹ ép đồng minh mua dầu, thị trường toàn cầu nguy cơ bất ổn

Dưới thời Tổng thống Donald Trump, năng lượng đã trở thành công cụ của ngoại giao thương mại. (Ảnh: AFP)

Số liệu Ngân hàng Thế giới cho thấy năm 2024, Mỹ xuất khẩu dầu trị giá 298 tỷ USD, nhưng cũng nhập khẩu tới 246 tỷ USD. Riêng dầu thô, thâm hụt của Mỹ lên tới 60 tỷ USD, phản ánh việc nước này chưa thể tự chủ hoàn toàn nguồn cung.

Từ thời Tổng thống Donald Trump, năng lượng đã trở thành công cụ của ngoại giao thương mại. Washington nhiều lần gây sức ép buộc các quốc gia ký hợp đồng dài hạn mua dầu thô, sản phẩm tinh chế và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ.

Theo hãng Mint ngày 25/9, Mỹ đã yêu cầu Ấn Độ cam kết - thậm chí có thể bằng văn bản - sẽ giảm nhập khẩu dầu Nga và tăng mua dầu Mỹ trước khi ký thỏa thuận thương mại song phương.

Hạn chế của dầu đá phiến và thách thức hạ tầng

Báo cáo GTRI chỉ ra rằng phần lớn dầu xuất khẩu của Mỹ là dầu đá phiến nhẹ, không phù hợp với nhiều nhà máy lọc dầu trong nước vốn được thiết kế để xử lý dầu nặng nhập từ Venezuela, Mexico và Trung Đông. Nếu mua loại dầu này, các quốc gia như Ấn Độ sẽ phải đầu tư lớn để nâng cấp cơ sở lọc dầu.

Trong khi đó, Washington lại yêu cầu các đối tác hạn chế nhập dầu thô của Nga - nguồn cung vẫn chiếm hơn 10% tổng thị phần toàn cầu. Ông Ajay Srivastava, nhà sáng lập GTRI, cảnh báo sự kết hợp giữa áp lực chính trị và giới hạn kỹ thuật này có thể khiến thị trường năng lượng thế giới biến động mạnh.

Cam kết dài hạn tiềm ẩn nhiều rủi ro

Nhiều đồng minh của Mỹ đã ký các thỏa thuận năng lượng quy mô lớn và dài hạn. Báo cáo cho biết EU đã cam kết chi 750 tỷ USD nhập năng lượng từ Mỹ trong 3 năm, Nhật Bản chi 7 tỷ USD mỗi năm, còn Thái Lan ký hợp đồng LNG kéo dài 20 năm.

Các thỏa thuận nhỏ hơn cũng đang tạo ràng buộc. Anh dự kiến nhập khẩu 50.000 MMBtu khí Mỹ mỗi ngày từ năm 2028, tương đương khoảng năm chuyến hàng LNG/năm. Việt Nam dự kiến mua 9 triệu tấn LNG/năm từ Mỹ vào năm 2030, trong khi hợp đồng 20 năm của Thái Lan gồm khoảng 2 triệu tấn/năm.

Theo ông Srivastava, những cam kết này được trình bày như giao dịch thương mại nhưng thực chất mang nặng tính chính trị, chứ không hẳn vì an ninh năng lượng.

“Mỹ đang dùng năng lượng như một con bài mặc cả, trong khi nguồn cung không ổn định như mong muốn”, ông nói. “Dầu đá phiến vốn mong manh, giếng khai thác thường mất 60-70% sản lượng ngay trong năm đầu tiên. Ép các quốc gia đầu tư hạ tầng vào một nguồn cung thiếu bền vững như vậy là một chiến lược nhiều rủi ro”, ông lưu ý.

Làn sóng dầu đá phiến tại Mỹ, vốn làm thay đổi cục diện thị trường năng lượng toàn cầu hơn một thập kỷ qua, vẫn chứa đựng nhiều bất ổn. Khai thác dầu đá phiến chỉ có lãi khi giá trên 55 USD/thùng, đồng nghĩa sản lượng có thể nhanh chóng sụt giảm nếu thị trường đi xuống.

Hiện giá dầu Brent ở mức 66,80 USD/thùng, vừa đủ để duy trì xuất khẩu. Nhưng chỉ cần giá giảm, hoặc điều kiện tài chính thắt chặt, sản lượng Mỹ sẽ chững lại, đẩy người mua toàn cầu vào thế rủi ro.

“Nếu giá tụt, hoặc tín dụng bị siết, tốc độ khoan sẽ giảm mạnh, sản lượng lao dốc - đe dọa trực tiếp tham vọng xuất khẩu của Mỹ. Xây dựng an ninh năng lượng toàn cầu trên nền tảng mong manh như vậy chẳng khác nào một canh bạc đầy rủi ro”, báo cáo của GTRI cảnh báo.

Ấn Độ kiên định đa dạng hóa nguồn cung

Ấn Độ từ lâu theo đuổi chiến lược đa dạng hóa nhập khẩu dầu. Năm 2024, nước này mua 52,7 tỷ USD dầu thô từ Nga, chiếm 37% tổng kim ngạch, phần còn lại đến từ Iraq, Ả Rập Xê-út, UAE, Nigeria và Mỹ.

Riêng từ Mỹ, nhập khẩu đạt 7,7 tỷ USD, gồm dầu thô, sản phẩm tinh chế và LNG, khiến cán cân thương mại thâm hụt 3,2 tỷ USD. Các nhà máy lọc dầu Ấn Độ cho rằng dầu Nga vừa rẻ hơn, vừa phù hợp với hạ tầng hiện tại, trong khi phụ thuộc vào dầu đá phiến Mỹ sẽ làm đội chi phí và gây xáo trộn vận hành.

Ngoài dầu mỏ, Washington còn dùng nhiều biện pháp gây sức ép với New Delhi: Áp thuế 50% lên một số mặt hàng xuất khẩu, tăng phí visa H-1B lên 100.000 USD (gấp 100 lần), trừng phạt cảng Chabahar và siết chặt khung pháp lý đối với thương mại dầu mỏ Nga - Ấn. Giới quan sát nhận định đây là một phần trong chiến lược buộc Ấn Độ phải nghiêng về nghị trình địa chính trị của Mỹ.

GTRI nhấn mạnh mô hình “khoan, xuất khẩu và trừng phạt” của Washington tiềm ẩn nguy cơ bất ổn toàn cầu. “Không quốc gia nào có thể đảm bảo an ninh năng lượng bằng cách vũ khí hóa nguồn cung. Sự ổn định chỉ đến từ đa dạng hóa nhập khẩu, các thỏa thuận linh hoạt và tôn trọng lựa chọn riêng của từng nước”, báo cáo kết luận.

Nigeria tiếp tục ra mắt loại dầu thô mới để cạnh tranh ở Châu Âu

CPC kiện Nga về việc dừng hoạt động xuất khẩu dầu của họ

Khí đốt Canada lần đầu thâm nhập thị trường toàn cầu

Nh.Thạch

AFP