Các lệnh trừng phạt của Mỹ ảnh hưởng gì đến nền kinh tế Nga?

(Ảnh minh hoạ)

Trước khi lệnh trừng phạt bắt đầu, đồng rúp đã tăng giá nhờ thông tin Mỹ đang soạn thảo một kế hoạch nhằm chấm dứt xung đột ở Ukraine. Nếu kế hoạch này được triển khai, các biện pháp trừng phạt có thể sẽ được gỡ bỏ. Tuy nhiên mọi thứ không diễn ra như dự kiến.

Diễn biến trên thị trường ngoại hối Nga

Năm ngoái, thị trường biến động mạnh vì các lệnh trừng phạt nhắm vào đơn vị vận hành chính là Sở Giao dịch Moscow (MOEX) vào tháng 6, và ngân hàng lớn thứ ba của Nga - Gazprombank - vào tháng 11.

Lệnh trừng phạt MOEX khiến toàn bộ giao dịch USD và euro trên sàn bị ngừng. Nhân dân tệ của Trung Quốc - vẫn được giao dịch trên sàn MOEX - từ đó trở thành đồng ngoại tệ chủ đạo.

Từ thời điểm này, các đồng tiền phương Tây chủ yếu được mua bán trực tiếp (OTC) thông qua các tài khoản USD trong nước, nhưng không có tài khoản đối ứng ở nước ngoài. Ngân hàng trung ương dựa trên báo giá ở thị trường này để xác định tỷ giá chính thức.

Năm 2024, đồng rúp mất 37% giá trị so với USD, chủ yếu vì ảnh hưởng của các lệnh trừng phạt và cuộc tấn công của Ukraine vào vùng Kursk.

Bước sang nửa đầu năm 2025, đồng rúp lại tăng tới 45% nhờ các đợt tăng lãi suất của ngân hàng trung ương và kỳ vọng về một thỏa thuận hòa bình khi Tổng thống Mỹ Donald Trump mở đối thoại với Nga.

Trong nửa cuối năm 2025, đồng rúp tiếp tục ổn định, dù nhiều chuyên gia nhận định đồng tiền này đang bị định giá quá cao và có thể sớm giảm, với mức hợp lý khoảng 100 rúp đổi 1 USD.

Giới phân tích cho rằng cú bật bất ngờ của đồng rúp đến từ việc giảm lãi suất chậm hơn dự báo, sự can thiệp của ngân hàng trung ương vào thị trường ngoại hối, nhập khẩu suy yếu, do kinh tế chững lại và chính sách thúc đẩy tự chủ hàng hóa trong nước của chính phủ.

Vai trò của Rosneft và Lukoil trên thị trường ngoại hối

Các lệnh trừng phạt mới chặn toàn bộ giao dịch với hai tập đoàn này. Lukoil được gia hạn đến ngày 13/12 để bán hết tài sản ở nước ngoài. Một quan chức Bộ Tài chính Mỹ cho biết bất kỳ doanh nghiệp nào mua dầu Nga đều có nguy cơ bị Mỹ trừng phạt.

Các tập đoàn dầu khí và các nhà xuất khẩu khác vẫn đưa nguồn thu ngoại tệ - giờ chủ yếu là nhân dân tệ - về Nga và đổi sang rúp để nộp thuế, trả lương và chi tiêu trong nước.

Theo ước tính của Finam, Rosneft và Lukoil chiếm khoảng 35% lượng ngoại tệ bán ra trong nước. Họ dự báo tổng lượng bán có thể giảm 10-20% vào đầu tháng 12.

Ngân hàng trung ương cũng là một nhân tố lớn trên thị trường, chiếm khoảng 10% giao dịch theo ước tính của giới giao dịch. Suốt năm qua, ngân hàng trung ương liên tục bán ròng ngoại tệ, chủ yếu là nhân dân tệ.

Đa số chuyên gia Nga dự báo đồng rúp sẽ dần yếu đi sau khi lệnh trừng phạt có hiệu lực, do lượng ngoại tệ bán ra giảm, trong khi ngân hàng trung ương được cho là sẽ hạ mức bán ngoại tệ từ đầu năm 2026.

Động thái của Trung Quốc và Ấn Độ

Ảnh hưởng của lệnh trừng phạt phụ thuộc lớn vào cách các ngân hàng và doanh nghiệp ở Trung Quốc và Ấn Độ - hai khách mua dầu lớn nhất của Nga, chiếm khoảng 85% tổng xuất khẩu - phản ứng. Quan chức Bộ Tài chính Mỹ cho biết các nhà lọc dầu ở hai nước đều ý thức được rủi ro từ lệnh trừng phạt và đang trở nên thận trọng hơn.

Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài (OFAC) của Bộ Tài chính Mỹ cho biết trong thông cáo ngày 17/11 rằng đánh giá ban đầu cho thấy các biện pháp này “đang phát huy tác dụng như kỳ vọng, khi kéo giá dầu Nga xuống và làm giảm nguồn thu của Moscow”.

Tổng thống Nga Vladimir Putin vào ngày 23/10 thừa nhận các lệnh trừng phạt mới “có tính chất nghiêm trọng” và có thể gây ra “một số hệ quả”, nhưng khẳng định chúng không làm suy yếu đáng kể nền kinh tế Nga.

Cả Trung Quốc và Ấn Độ - đối tác của Nga trong BRICS - đều giao dịch cẩn trọng với các thực thể Nga bị trừng phạt, vì lo ngại bị các cơ quan quản lý tài chính phương Tây nhắm tới.

Ảnh hưởng đến ngân sách và kinh tế Nga

Ngân sách Nga chủ yếu thu từ thuế đánh trên sản lượng khai thác dầu, không phải từ khối lượng xuất khẩu.

Xuất khẩu giảm vì lệnh trừng phạt mới không khiến nguồn thu ngân sách giảm ngay, nhưng khoảng cách giá ngày càng lớn giữa dầu Nga và dầu quốc tế sẽ làm hụt thu.

Tính toán của Reuters cho thấy giá dầu Nga tính theo rúp - cơ sở để tính thuế - trong tháng 11 thấp hơn 24% so với mức dự toán ngân sách, đồng nghĩa nguồn thu còn có thể giảm thêm.

Trong 10 tháng đầu năm nay, thu ngân sách từ dầu khí giảm 21% so với cùng kỳ năm trước. Bản ngân sách sửa đổi cho năm 2025 cũng dự tính mức giảm tương tự trong cả năm.

Đồng rúp yếu đi sẽ giúp tăng số thu tính bằng rúp từ xuất khẩu dầu khí, biến đây thành lựa chọn khả thi để bù đắp phần hụt thu và cân đối ngân sách.

Các lệnh trừng phạt cản trở xuất khẩu dầu của Nga ở Bắc Cực

Nga từ bỏ quyền kiểm soát tài sản dầu mỏ quan trọng tại Serbia

Cuộc đua giành tài sản dầu khí của Nga trước giờ G

Nh.Thạch

AFP