Vì sao các cường quốc vẫn khó thoát khỏi nhiên liệu hóa thạch?
 |
| (Ảnh minh họa) |
Để hiểu nghịch lý này, cần nhìn vào cách các quốc gia - đặc biệt là những nước phát thải lớn như Mỹ, Trung Quốc và các nước châu Âu - đang cố gắng cân bằng giữa nhu cầu điện tăng nhanh và áp lực cắt giảm khí thải gây nóng lên toàn cầu.
Mỹ vẫn bám chặt nhiên liệu hóa thạch
Mỹ có nguồn dầu khí dồi dào và ngành năng lượng có sức ảnh hưởng lớn, nên việc từ bỏ nhiên liệu hóa thạch không hề dễ dàng.
Kể từ khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức tháng 1/2025, chính quyền của ông đã thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động khai thác dầu khí và khai thác than, với lý do đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng - đặc biệt là cho các trung tâm dữ liệu phục vụ trí tuệ nhân tạo (AI).
Khẩu hiệu “khoan, cứ khoan đi” nay được mở rộng thành “khai thác, cứ khai thác đi!”, nhằm khôi phục ngành than của Mỹ - lĩnh vực đã suy giảm suốt hai thập kỷ qua, do sự trỗi dậy của khí đốt và năng lượng tái tạo giá rẻ.
Ngày 29/9, Bộ Nội vụ Mỹ công bố kế hoạch “giải phóng sức mạnh than của nước Mỹ”, mở hơn 13 triệu mẫu đất liên bang cho khai thác mỏ.
Cùng lúc, Bộ Năng lượng Mỹ cam kết chi 625 triệu USD để hỗ trợ ngành than cạnh tranh hơn, bao gồm giảm thuế bản quyền và kéo dài thời gian hoạt động của các nhà máy nhiệt điện than.
Tuy nhiên, những chính sách này khiến nhiều cộng đồng có nhà máy nhiệt điện tiếp tục phụ thuộc vào loại nhiên liệu phát thải cao, đồng thời gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe người dân.
Ô nhiễm từ than đã được chứng minh là nguyên nhân gây các bệnh hô hấp, tim mạch và hàng nghìn ca tử vong sớm mỗi năm tại Mỹ trong giai đoạn 1999–2020.
Chính quyền Trump cũng đang tụt lại trong cuộc đua công nghệ năng lượng sạch, khi cắt giảm nhiều ưu đãi thuế và ngừng hỗ trợ liên bang cho các dự án nghiên cứu năng lượng tái tạo.
Theo dữ liệu từ Phòng thí nghiệm Chính sách Khí hậu (Climate Policy Lab) thuộc Trường Fletcher, Đại học Tufts, ngân sách đề xuất năm 2026 của chính quyền Trump sẽ giảm mạnh chi tiêu cho nghiên cứu, phát triển và thử nghiệm năng lượng xuống còn 2,9 tỷ USD - chỉ bằng hơn một nửa so với năm 2025. Mức đầu tư này được dự báo sẽ thấp nhất kể từ giữa thập niên 1980, hoặc đầu những năm 2000, ngay cả khi đã tính đến yếu tố lạm phát.
Nỗ lực thúc đẩy năng lượng sạch và than đá của Trung Quốc
Trong khi Mỹ cắt giảm ngân sách cho năng lượng tái tạo, Trung Quốc lại tăng tốc đầu tư vào công nghệ năng lượng sạch.
Nhờ nguồn trợ cấp lớn từ chính phủ và năng lực khai thác vượt trội, Trung Quốc đã chiếm ưu thế trong ngành sản xuất tấm pin mặt trời, cùng chuỗi cung ứng tua-bin gió, pin và xe điện trên toàn cầu.
Các công nghệ năng lượng sạch giá rẻ của Trung Quốc cũng giúp nhiều nền kinh tế mới nổi như Brazil và Nam Phi giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Chẳng hạn, Brazil đã vươn lên trở thành một trong 5 quốc gia sản xuất điện mặt trời hàng đầu thế giới năm 2024, tạo ra 75 terawatt-giờ (TWh) điện, vượt qua Đức với 71 TWh.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), tổng công suất năng lượng tái tạo toàn cầu được dự báo sẽ tăng gấp đôi vào năm 2030, dù tốc độ tăng trưởng ở Mỹ có thể chậm lại đáng kể.
Tuy nhiên, song song với việc đẩy mạnh năng lượng sạch, Trung Quốc vẫn tiếp tục mở rộng khai thác và tiêu thụ than. Trong nửa đầu năm 2025, nước này đã đưa vào vận hành thêm 21 gigawatt (GW) công suất điện than mới và dự kiến vượt 80 GW trong cả năm - mức cao nhất trong một thập kỷ. Dù Bắc Kinh từng cam kết sẽ giảm dần sử dụng than trong giai đoạn 2026-2030, nhu cầu năng lượng tăng nhanh khiến mục tiêu này trở nên khó đạt được.
Nghịch lý của Trung Quốc - vừa là nước dẫn đầu về năng lượng sạch, vừa là quốc gia tiêu thụ than lớn nhất thế giới - phản ánh sự giằng co giữa an ninh năng lượng và mục tiêu cắt giảm phát thải.
Châu Âu chạy đua tìm nguồn năng lượng ổn định
Liên minh châu Âu (EU) đang nỗ lực giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị với Nga kéo dài.
Cuộc chiến tại Ukraine đã làm gián đoạn nguồn cung, khiến nhiều quốc gia từng phụ thuộc vào dầu khí Nga rơi vào khủng hoảng và buộc phải tìm nguồn thay thế.
Tháng 6/2025, Ủy ban châu Âu đề xuất kế hoạch loại bỏ hoàn toàn nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch từ Nga trước cuối năm 2027, nhằm củng cố an ninh năng lượng và ổn định giá cả. Sáng kiến này nằm trong khuôn khổ REPowerEU, tập trung vào ba mục tiêu chính: Tăng sản lượng năng lượng sạch, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng và đa dạng hóa nguồn cung dầu khí để giảm phụ thuộc vào Nga.
Năng lượng tái tạo hiện đã trở thành nguồn cung điện lớn nhất của Liên minh châu Âu (EU), dù dầu khí vẫn chiếm hơn một nửa tổng nguồn năng lượng của châu lục.
Tuy nhiên, kế hoạch loại bỏ nhiên liệu hóa thạch của EU đang gặp nhiều thách thức. Slovakia và Hungary phản đối việc cắt giảm dần nhiên liệu hóa thạch, cho rằng chi phí năng lượng cao và thiếu nguồn cung thay thế có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến kinh tế.
Thủ tướng Hungary Viktor Orbán khẳng định nước này sẽ tiếp tục nhập khẩu dầu khí từ Nga, đồng thời cảnh báo việc cắt nguồn cung này có thể khiến nền kinh tế Hungary rơi vào “thảm họa”, làm tổng sản lượng giảm ngay 4%.
Vì thế, con đường giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của châu Âu vẫn đầy khó khăn, đòi hỏi các nước phải vượt qua bất đồng nội bộ và tạo động lực phát triển bền vững lâu dài.
Tuy vậy, EU lại đang phần nào hưởng lợi từ việc Mỹ cắt giảm đầu tư vào năng lượng sạch. Theo phân tích của BloombergNEF, dòng vốn toàn cầu vào năng lượng tái tạo đạt mức kỷ lục trong nửa đầu năm 2025, trong đó châu Âu chứng kiến sự gia tăng mạnh, còn Mỹ lại ghi nhận đà sụt giảm.
Brazil: Lưỡng lự với nhiên liệu hóa thạch khi đăng cai ở hội nghị khí hậu
Tháng 11/2025, đại diện các quốc gia sẽ nhóm họp tại Brazil để tham dự Hội nghị khí hậu Liên Hợp Quốc COP30 - sự kiện đánh dấu 30 năm đàm phán khí hậu toàn cầu và 10 năm kể từ khi ký Thỏa thuận Paris về giới hạn mức tăng nhiệt độ Trái đất.
Hội nghị sẽ diễn ra tại thành phố Belém, nằm giữa rừng Amazon - một địa điểm mang tính biểu tượng, thể hiện rõ mâu thuẫn trong các cam kết khí hậu: Một hệ sinh thái đang bị đe dọa bởi biến đổi khí hậu, trong khi chính quốc gia đăng cai lại mở rộng khai thác dầu khí, bao gồm cả việc tìm kiếm dầu ở khu vực cửa sông Amazon.
Sau ba thập kỷ đàm phán, khoảng cách giữa cam kết và hành động vẫn còn rất lớn. Thế giới vẫn chưa đi đúng hướng để đạt mục tiêu của Thỏa thuận Paris, và sự phụ thuộc kéo dài vào nhiên liệu hóa thạch là nguyên nhân chính.
Tại hội nghị COP30, các nước dự kiến sẽ thảo luận về việc cắt giảm khí methane và thúc đẩy quá trình chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch.
Tuy nhiên, khả năng đạt được một kế hoạch cụ thể để loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch vẫn chưa rõ ràng. Nếu thiếu các cam kết cụ thể và khả thi, những hội nghị khí hậu thường niên như COP30 có nguy cơ trở thành tâm điểm của căng thẳng địa chính trị mới.
Nh.Thạch
AFP
