Vì sao Ấn Độ cần lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ của Nga?

07:00 | 06/12/2025

(PetroTimes) - Ấn Độ vừa đưa ra một quyết định quan trọng trong Ngân sách Liên bang 2025. Bộ trưởng Tài chính Nirmala Sitharaman công bố Chương trình Năng lượng Hạt nhân trị giá 20.000 crore nhằm phát triển các Lò phản ứng mô-đun cỡ nhỏ (SMR).

Vì sao Ấn Độ cần lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ của Nga?

Thủ tướng Narendra Modi và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Nhà triển lãm Atom, Nga. (Ảnh: RT)

Chính phủ đặt mục tiêu ít nhất 5 SMR do Ấn Độ vận hành sẽ đi vào hoạt động trước năm 2033. Nghe có vẻ như một dự án chính phủ quen thuộc, nhưng thực tế đây là bước ngoặt lớn cho tương lai năng lượng của quốc gia - và liên quan trực tiếp đến chuyến thăm sắp tới của Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Vì sao vấn đề này quan trọng? Hiện nay, khoảng 82% năng lượng toàn cầu vẫn dựa vào nhiên liệu hóa thạch như than, dầu khí. Những nguồn này gây ô nhiễm nặng và góp phần lớn vào biến đổi khí hậu. Người ta thường nhắc đến điện mặt trời hay điện gió, nhưng chúng chỉ phát điện khi có nắng hoặc gió. Ban đêm, lúc trời lặng gió, nhu cầu điện vẫn không giảm. Đây chính là lợi thế của năng lượng hạt nhân: Các lò phản ứng vận hành ổn định 24/7, không phụ thuộc thời tiết và gần như không thải CO₂.

Dù vậy, các nhà máy hạt nhân truyền thống cũng có hạn chế. Chúng đồ sộ, xây dựng cực kỳ tốn kém, mất 10-15 năm mới hoàn thành, và nếu sự cố xảy ra thì hậu quả rất nghiêm trọng - như từng thấy ở sự cố Chernobyl, hay Fukushima. Chính vì thế, thế giới ngày càng chú ý đến các lò phản ứng mô-đun cỡ nhỏ. Chúng giống như phiên bản “smartphone” của nhà máy hạt nhân: Nhỏ gọn, công suất mỗi đơn vị chỉ 30-300 MW, trong khi các nhà máy hạt nhân lớn thường trên 500 MW. Quan trọng hơn, thiết kế mô-đun cho phép sản xuất các bộ phận trong nhà máy và lắp ráp tại công trường, như xây từ bộ LEGO, giúp rút ngắn thời gian thi công, giảm chi phí và tăng độ an toàn.

Lấy Bengaluru làm ví dụ - trung tâm công nghệ của Ấn Độ. Thành phố này tiêu thụ khoảng 157 triệu đơn vị điện mỗi ngày, tương đương công suất trung bình 6.542 MW, và đó mới chỉ là nhu cầu của một đô thị. Nhân rộng lên các thành phố và khu công nghiệp trên cả nước, tổng nhu cầu sẽ khổng lồ. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cảnh báo rằng thế giới phải tăng hơn gấp đôi năng lượng hạt nhân vào năm 2050 mới có hy vọng đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Ấn Độ không thể đứng ngoài xu thế này.

Đây là thời điểm Nga bước vào câu chuyện.

Hiện toàn thế giới mới chỉ có hai dự án lò phản ứng mô-đun cỡ nhỏ (SMR) vận hành thực tế. Một là Akademik Lomonosov của Nga - nhà máy điện hạt nhân nổi bắt đầu hoạt động từ tháng 5/2020, đặt trên một nền tảng giống con tàu và dùng hai lò nhỏ, mỗi lò công suất 35 MW. Dự án còn lại là HTR-PM của Trung Quốc, đi vào vận hành thương mại từ tháng 12/2023.

Với nhiều thập kỷ kinh nghiệm trong công nghệ hạt nhân, Nga đã chứng minh các lò phản ứng cỡ nhỏ hoàn toàn có thể vận hành ổn định ngoài đời thực. Ấn Độ cũng là đối tác lâu năm của Nga trong lĩnh vực này, với sự hỗ trợ của phía Nga trong việc xây dựng nhà máy hạt nhân Kudankulam ở Tamil Nadu.

Trong chuyến thăm sắp tới của Tổng thống Vladimir Putin, Ấn Độ có cơ hội thúc đẩy hợp tác sâu hơn về công nghệ SMR. Đây là nhu cầu cấp bách, khi Ấn Độ đang theo đuổi chương trình “Bharat Small Modular Reactors” và muốn trở thành nước dẫn đầu toàn cầu trong công nghệ này. Không chỉ phục vụ nhu cầu điện trong nước, nếu làm chủ công nghệ cùng sự hợp tác từ Nga, Ấn Độ còn có thể xuất khẩu SMR sang các quốc gia đang phát triển, những nơi cũng đang đối mặt với thách thức năng lượng tương tự. Điều này sẽ trở thành một công cụ chính sách đối ngoại quan trọng, vừa giúp Ấn Độ tăng ảnh hưởng quốc tế, vừa thúc đẩy mục tiêu năng lượng sạch.

Chính phủ Ấn Độ cũng đang sửa đổi hai đạo luật then chốt - Luật Năng lượng Nguyên tử và Luật Trách nhiệm Dân sự về Thiệt hại Hạt nhân - nhằm mở cửa cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào lĩnh vực điện hạt nhân. Điều đó đồng nghĩa với nhiều vốn đầu tư hơn, tốc độ triển khai nhanh hơn và khả năng đưa các lò phản ứng nhỏ vào hoạt động trên khắp đất nước. SMR có thể được đặt ngay trên diện tích của các nhà máy nhiệt điện cũ, tận dụng cơ sở hạ tầng sẵn có mà không cần giải phóng mặt bằng hay di dời dân cư.

Yếu tố an toàn cũng là một điểm cộng lớn. SMR được thiết kế với những đặc tính an toàn thụ động, tức chúng tự kích hoạt cơ chế bảo vệ mà không cần điện hay sự can thiệp của con người. Chúng dựa vào các lực tự nhiên như trọng lực hay dòng khí, để duy trì trạng thái an toàn kể cả khi xảy ra sự cố. Lò phản ứng nhỏ tạo ra ít chất thải hơn và chịu động đất tốt hơn so với các nhà máy lớn. Nhiều nghiên cứu cho thấy SMR có thể được xây dựng an toàn tại các địa điểm mà công nghệ hạt nhân truyền thống gặp khó khăn.

Trong khi đó, nhu cầu năng lượng sạch toàn cầu đang tăng rất nhanh. Đến năm 2050, lượng điện cần cho đời sống hằng ngày có thể tăng từ 80-150%. Các khoáng sản cần cho pin mặt trời và pin lưu trữ như lithium hay cobalt được dự báo tăng nhu cầu gấp 3,5 lần vào năm 2030. Ba quốc gia hiện kiểm soát từ 50-100% nguồn cung những khoáng sản này, tạo ra rủi ro địa chính trị không nhỏ. Để giảm phụ thuộc, Ấn Độ cần đa dạng hóa lựa chọn năng lượng sạch, và các lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ là một mắt xích quan trọng.

Chuyến thăm của ông Putin vì thế không chỉ mang tính biểu tượng ngoại giao. Nó liên quan trực tiếp đến việc đảm bảo an ninh năng lượng, ứng phó biến đổi khí hậu, tạo việc làm chất lượng cao trong ngành công nghệ - vận hành, và đưa Ấn Độ tiến gần hơn đến vị thế quốc gia dẫn đầu về công nghệ hạt nhân thế hệ mới. Chương trình 20.000 crore chính là tấm vé hướng tới tương lai đó, và Nga là đối tác nắm giữ phần quan trọng trong việc đẩy nhanh tiến độ. Những thỏa thuận đạt được trong chuyến thăm này có thể tạo động lực cho tăng trưởng của Ấn Độ trong nhiều thập kỷ tới.