Triển vọng địa chiến lược 2024: Làm thế nào để phát triển mạnh trong bối cảnh địa chính trị phức tạp? (Kỳ 1)

Báo cáo “Triển vọng địa chiến lược 2024” (Outlook)

GBG định nghĩa rủi ro chính trị là xác suất các quyết định, sự kiện hoặc điều kiện chính trị tại cấp độ địa chính trị, quốc gia, quy định hoặc xã hội sẽ tác động đến hoạt động của một công ty, thị trường hoặc nền kinh tế. Điều quan trọng là điều này định nghĩa rủi ro chính trị bao gồm cả thách thức và cơ hội cho các tổ chức toàn cầu, tạo ra yêu cầu phải phát triển hơn nữa cách tiếp cận chiến lược để quản lý rủi ro chính trị.

EY đã tiến hành rà soát (quét) môi trường bên ngoài để xác định rủi ro chính trị là bước đầu tiên trong việc thực hiện địa chiến lược. Như vậy, để chọn ra top 10 diễn tiến địa chính trị hàng đầu trong “Triển vọng chiến lược địa chiến lược 2024”, GBG lần đầu tiên tiến hành rà soát (quét) đường chân trời nhờ nguồn lực cộng đồng nhằm xác định các rủi ro chính trị tiềm ẩn. Đầu vào đến nguồn lực từ cộng đồng từ hàng chục tài nguyên về chủ đề của các nhóm EY, bao gồm cả những vấn đề tập trung vào chính sách công, chiến lược, xu hướng vĩ mô và phát triển cấp ngành trên tất cả các khu vực địa lý. Việc rà soát này bao gồm bốn loại rủi ro chính trị trong Khung địa chiến lược - địa chính trị, quốc gia, quy định và xã hội trên khắp các khu vực trên thế giới. GBG sau đó đã xác định những phát triển bổ sung thông qua các cuộc phỏng vấn về chủ đề nguồn lực trong các tổ chức rủi ro chính trị khác.

Tiếp theo, GBG đánh giá tất cả các rủi ro chính trị được xác định dọc theo hai các khía cạnh: Xác suất xảy ra của chúng và mức độ mà chúng sẽ có tác động đến các công ty ở mọi lĩnh vực và khu vực địa lý trên toàn cầu. Đánh giá tác động này phù hợp với bước thứ hai trong thực hiện một địa chiến lược top 10 diễn tiến địa chính trị hàng đầu là những chủ đề được đánh giá ở mức cao xác suất và tác động cao đối với các công ty toàn cầu.

Phân tích cho từng sự phát triển trong số top 10 tiến triển hàng đầu trong năm 2024, báo cáo Outlook khai phá xem mỗi sự phát triển có thể diễn ra như thế nào diễn ra trong năm tới (quét), đánh giá tác động của từng chính sách phát triển các chức năng kinh doanh cụ thể (trọng tâm) và cung cấp cân nhắc về cách các giám đốc điều hành có thể quản lý chúng (hành động). Ngoài ra, Outlook này bao gồm phân tích các chủ đề thị trường và hoạt động kinh doanh tác động xuyên suốt top 10 diễn tiến ở cấp ngành, bao gồm các hành động được đề xuất mà giám đốc điều hành có thể thực hiện để quản lý từng diễn biến địa chính trị một cách có tính chiến lược và chủ động.

Nhìn lại Outlook diễn tiến diễn ra phần lớn như mong đợi. Sự “biến động ổn định” đã chứng minh một mô tả thích hợp về căng thẳng địa chính trị và can thiệp của chính phủ vào các nền kinh tế đang tồn tại và ổn định ở mức cấp độ cao, ít nhất là trong ba quý đầu năm 2024. Căng thẳng đã bắt đầu tăng trở lại trong Q4/2023 và các chính phủ khắp thế giới phải đối mặt với nhiều “sự đánh đổi chính sách”, bao gồm đặc biệt là về an ninh năng lượng. Tuy nhiên, các ngân hàng trung ương và cơ quan tài chính và các nhà hoạch định chính sách quản lý sự nghịch lý lạm phát và suy thoái tốt hơn như đã được mong đợi.

Thế giới năm 2024

Bối cảnh tình hình thế giới vào cuối những năm 2010 và đầu những năm 2020 được nhận thấy đặc trưng bởi căng thẳng địa chính trị gia tăng và những thay đổi chính sách quan trọng ở các thị trường trọng điểm. Bước vào giữa thập kỷ này, môi trường toàn cầu vẫn còn nhiều biến động và bất ổn. Khi các nhà lãnh đạo tìm cách dự báo và lập kế hoạch cho những gián đoạn địa chính trị thì đều quan tâm đến hai chủ đề chính được cho là rất quan trọng cần lưu ý vào năm 2024.

Chủ đề đầu tiên chính là sự đa cực (multipolarity). Hiện môi trường địa chính trị ngày càng trở nên có khả năng bị đảo lộn ở nhiều vấn đề khu vực và địa lý khác nhau. Mặt khác, tương lai của mối quan hệ giữa các cường quốc (Hoa Kỳ, EU và Trung Quốc) vẫn còn chưa chắc chắn. Bên cạnh đó, các quốc gia dao động về chính trị (geopolitical swing states) và đòn bẩy địa chính trị sẽ mở rộng ảnh hưởng của họ liên quan đến các chủ đề trong chương trình nghị sự toàn cầu và phương cách giải quyết các vấn đề của thế giới. Trong khi đó, các thị trường mới nổi và cận biên sẽ ngày càng có tiếng nói về những gì họ cho là tiêu chuẩn kép (double standards) của các chính phủ các nước phương Tây. Ngoài ra thì cũng có các chủ thể khác nhỏ hơn, bao gồm cả chính phủ và các chủ thể phi nhà nước đều có khả năng khẳng định mình trên cả bình diện địa phương và khu vực.

Do vậy, sự đa cực này được cho là có khả năng củng cố các xu hướng đa dạng hóa kinh tế hiện có và tầm quan trọng đối với khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng. Những xu hướng này phần lớn sẽ được thúc đẩy bởi sự cạnh tranh ngày càng tăng giữa các khối địa chính trị hoặc mạng lưới liên minh trên thế giới. Đồng thời, sự đa cực cũng có thể sẽ tiếp tục tạo ra những thách thức trong việc phối hợp chính sách toàn cầu, điều này sẽ làm gia tăng tính chưa chắc chắn và mức độ nghiêm trọng của bất kỳ vấn đề và các cuộc khủng hoảng xuyên quốc gia nào có thể xuất hiện hoặc mở rộng khi năm mới được bắt đầu.

Chủ đề thứ hai là giảm thiểu rủi ro (de-risking). Trên cơ sở những xu hướng trong những năm gần đây, chính phủ các nước sẽ tiếp tục tái can dự hoặc mở rộng sự phụ thuộc vào chính sách công nghiệp để thúc đẩy sản xuất các sản phẩm quan trọng trong nước một cách rộng lớn hơn. Sự kết hợp giữa chính sách kinh tế với các chính sách an ninh quốc gia hoặc đối ngoại trên sẽ trở nên ngày càng phổ biến và công khai hơn trong năm 2024. Chính phủ các nước trên thế giới sẽ tìm kiếm việc giảm bớt sự phụ thuộc toàn cầu, đẩy mạnh ưu tiên an ninh quốc gia (được hiểu một cách rộng rãi) hơn là những cân nhắc một cách thuần túy về mặt kinh tế khi xây dựng và thực thi các chính sách nêu trên.

Hiện phạm vi các chính sách và quy định giảm thiểu rủi ro sẽ được cho là khác nhau giữa các lĩnh vực, tập trung nhiều nhất vào các ý tưởng (products) mà chính phủ các nước coi trọng về mặt chiến lược. Các công ty sản xuất chất bán dẫn, mạng viễn thông, công nghệ năng lượng tái tạo, xe điện (EV) và công nghệ sinh học nằm trong số những doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với sự can thiệp nhiều hơn của chính phủ các nước vào chuỗi cung ứng và quyết định đầu tư của họ. Hiểu một cách sâu rộng hơn, những chính sách an ninh kinh tế trên có thể sẽ thúc đẩy gia tăng lạm phát và cản trở sự đổi mới đang lan rộng khắp toàn cầu.

Như vậy, sự đa cực và giảm thiểu rủi ro sẽ được biểu hiện theo nhiều cách thức trong suốt cả năm, trong đó các lĩnh vực có ảnh hưởng và rất dễ nhận thấy nhất đối với doanh nghiệp sẽ được nằm trong danh sách top 10 tiến triển địa chính trị hàng đầu của hãng kiểm toán đa quốc gia Ernst&Young-EY (London, Vương quốc Anh) công bố đầu năm 2024. Hầu hết sự đa cực và giảm thiểu rủi ro được coi không phải là vấn đề hoàn toàn mới mà thực chất chỉ là sự tiến hóa phát triển từ những năm trước đó. Trên thực tế, tất cả ngoại trừ một trong top 10 sự tiến triển hàng đầu vào năm 2023 được dự báo ​​sẽ phát triển thành nhiều khía cạnh khác nhau trong số những tiến triển quan trọng xảy đến trong năm 2024.

Do vậy, top 10 sự tiến triển hàng đầu thế giới vào năm 2024 cũng sẽ là những chỉ dấu quan trọng trong việc dự báo toàn cầu hóa có thể phát triển như thế nào trong thời gian tới. Trong các kịch bản toàn cầu hóa tương lai, các phân tích của EY sẽ xác định các mối quan hệ địa chính trị và quan điểm chính sách kinh tế của các quốc gia trên thế giới trên bình diện hai yếu tố không chắc chắn mang tính chiến lược quan trọng sẽ định hình môi trường hoạt động toàn cầu. Sự tiến triển đa cực có thể sẽ thúc đẩy môi trường địa chính trị hướng tới các khối hoặc mạng lưới liên minh riêng biệt hơn. Sự phát triển giảm thiểu rủi ro lại hướng tới sự cạnh tranh mang tính dân tộc chủ nghĩa lớn hơn trong các chính sách kinh tế, ít nhất là trong các lĩnh vực mang tính chiến lược cho dù trong nhiều trường hợp thì các chính sách này được hình thành xung quanh các khối kinh tế thương mại trên thế giới. Do đó, triển vọng trong năm 2024 thể hiện rõ xu hướng hướng tới một nền kinh tế toàn cầu phân mảnh hơn trong những năm gần đây.

Điểm top 10 tiến triển địa chính trị trong năm 2024, gồm: (1) Chiến lược: Đa vũ trụ địa chính trị; địa chính trị của AI; những thách thức của Hoa Kỳ và Trung Quốc; siêu bầu cử toàn cầu. (2) Chuỗi cung ứng: Ưu tiên an ninh kinh tế; chương trình nghị sự đa dạng hóa; địa chính trị các đại dương. (3) Sự bền vững: Cạnh tranh hàng hóa; chính sách xanh kép (dual track green policies); tính cấp bách của thích ứng với biến đổi khí hậu. Hiện có hai chủ đề chính đối với top 10 diễn tiến địa chính trị năm 2024, đó là xu thế đa cực và giảm thiểu rủi ro.

Phát triển mạnh mẽ giữa sự phức tạp

Đa cực và giảm thiểu rủi ro sẽ đặt ra cả thách thức và cơ hội cho các công ty xung quanh thế giới. Mỗi sự phát triển được khám phá trong báo cáo “Triển vọng địa chiến lược năm 2024” sẽ ảnh hưởng đến các công ty theo những cách độc đáo và do đó sẽ cần có những hành động địa chiến lược cụ thể để tận dụng về những cơ hội mà chúng đem lại, đồng thời giảm thiểu những rủi ro mà chính chúng gây ra. Loại và cấp độ mức độ tác động sẽ phụ thuộc vào lĩnh vực và phạm vi địa lý của công ty cũng như các lựa chọn chiến lược mà các giám đốc điều hành triển khai thực hiện. Hiện có ba động thái địa chiến lược không phải tiếc nối khi mà các nhà lãnh đạo trên khắp các ngành lĩnh vực và khu vực địa lý cân nhắc thực hiện để phát triển một cách tiếp cận chiến lược hơn nhằm quản lý được top 10 tiến triển địa chính trị hàng đầu thế giới.

Đưa cân nhắc về địa chính trị vào mô hình hoạt động kinh doanh và chiến lược

Trong thời đại ngày nay có sự thay đổi sâu sắc trong hệ thống quốc tế, tầm quan trọng của địa chính trị đối với chiến lược của công ty ở cấp cao nhất trong sự hình thành. Hiện việc đưa thành công động lực địa chính trị vào chiến lược của công ty sẽ ngày càng mang tính cạnh tranh về mặt lợi thế. Các hành động quan trọng nhất cần xem xét bao gồm:

- Sắp xếp lại dấu chân toàn cầu (global footprint) của công ty và chiến lược kinh doanh của công ty để phù hợp với một cảnh quan địa chính trị đa cực và phức tạp hơn (Đa vũ trụ địa chính trị).

- Phát triển các mô hình kinh doanh và chiến lược công nghệ xung quanh trí tuệ nhân tạo (AI) giải thích các quy định khác nhau về cách tiếp cận trên khắp các thị trường (Địa chính trị của AI).

- Tính đến những thách thức nội bộ ở Hoa Kỳ và Trung Quốc cũng như tác động của chúng đối với các quốc gia khác khi tiếp cận với hai thị trường này nhằm đưa vào dự báo tăng trưởng của doanh nghiệp (Những thách thức bên trong ở Hoa Kỳ và Trung Quốc)

- Tiến hành phân tích kịch bản để khai phá tiềm năng tác động của nhiều cuộc bầu cử sắp tới trên toàn thế giới (Siêu chu kỳ bầu cử toàn cầu)

Tăng khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng toàn cầu

Chuỗi cung ứng của nhiều công ty hiện chịu ảnh hưởng của địa chính trị. Các nhà lãnh đạo cần phải xác định làm thế nào để họ có thể định vị tốt hơn mô hình hoạt động và chiến lược chuỗi cung ứng của công ty để chủ động điều chỉnh nhằm tăng khả năng phục hồi do sự gián đoạn địa chính trị. Các hành động chính cần xem xét bao gồm:

- Đánh giá xem các bộ phận trong chuỗi cung ứng của họ có mang tính chiến lược hay không đối với chính phủ các nước hiện tại hoặc có khả năng trở thành chiến lược trong tương lai cũng như sự điều chỉnh chiến lược chuỗi cung ứng của họ cho phù hợp (ưu tiên an ninh kinh tế)

- Xem xét lại chiến lược chuỗi cung ứng của công ty và có khả năng mở rộng năng lực sản xuất và nhà cung cấp mối quan hệ ở các thị trường mới (Chương trình nghị sự đa dạng hóa)

- Tạo ra các kế hoạch kinh doanh liên tục và khả năng phục hồi khác để giảm thiểu tác động tiềm ẩn của bảo hiểm vận tải biển và gia tăng giá cước vận chuyển, giao hàng chậm trễ hoặc hàng hóa và tàu vận chuyển bị hư hỏng (Địa chính trị đại dương)

Điều chỉnh chiến lược bền vững đến thực tiễn địa chính trị

Sự đa cực và giảm thiểu rủi ro đã gây ảnh hưởng cách tiếp cận của chính phủ đối với các chính sách liên quan đến biến đổi khí hậu và tài nguyên tự nhiên, điều này sẽ ảnh hưởng đến yêu cầu bền vững của công ty, chi phí và cơ hội cạnh tranh cũng như chiến lược. Các nhà lãnh đạo nên kết hợp các chính sách và quy định mới cũng như những chỉ dấu cho thấy các chính sách đó có thể phát triển như thế nào trong tương lai thành chiến lược bền vững của họ. Các hành động chính cần xem xét bao gồm:

- Phân tích khả năng tiếp cận nước và năng lượng tái tạo hiện tại và tương lai ở các thị trường trên toàn thế giới cũng như tiềm năng để công chúng chú ý đến việc sử dụng nước và năng lượng của các công ty (Cạnh tranh hàng hóa)

- Lồng ghép các rủi ro và cơ hội do chính sách định hướng vào chương trình nghị sự về tính bền vững, đồng thời đi trước các quy định đường cong trên toàn cầu để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của khách hàng, người dân và nhà đầu tư (Chính sách xanh kép)

- Khai phá cơ hội đầu tư vào các giải pháp dựa vào thiên nhiên và các sáng kiến ​​thích ứng với biến đổi khí hậu khác, bao gồm cả vấn đề biến đổi khí hậu thay đổi trong đánh giá địa điểm và thẩm định đầu tư (Bắt buộc thích ứng với biến đổi khí hậu)

1. Đa vũ trụ địa chính trị

Đề cập đến địa chính trị và rủi ro chính trị trong nhiều tài liệu của các công ty đã được công bố cho thấy mức tăng vọt lên tới 600% (2022) và hiện vẫn đang duy trì ở mức cao trong 2023. Điều đó không có gì ngạc nhiên khi các giám đốc điều hành đang phải trả nhiều tiền hơn cho sự quan tâm đến địa chính trị trong những năm gần đây hơn so với trước đây. Tính riêng năm 2023, cuộc chiến ở Ukraine kéo dài dai dẳng; nhóm các nước BRICS và G20 chào đón thêm các thành viên mới tăng khá đáng kể; Nhật Bản và Hàn Quốc đã khôi phục quan hệ ngoại giao song phương và bạo lực tiếp tục leo thang căng thẳng ở khu vực Trung Đông. Địa chính trị đã trở thành một đa vũ trụ với sự kết hợp phức tạp hơn giữa các khối liên minh và sự cạnh tranh quyết liệt cùng với sự chồng chéo quan hệ song phương, các vấn đề quốc tế và khu vực khác cũng như các loại tổ chức thể chế và nhóm khác. Trong năm 2024, sự ảnh hưởng ngày càng tăng của các quốc gia dao động địa chính trị và những người chơi nhỏ hơn đang tìm cách thay đổi hiện trạng sẽ tạo ra một đa vũ trụ địa chính trị phức tạp hơn.

Ngay cả khi căng thẳng giữa Hoa Kỳ, EU và Trung Quốc tiếp tục ảnh hưởng động lực toàn cầu thì hành động của các quốc gia “dao động” (swing) địa chính trị (tức là các quốc gia không liên kết cụ thể với bất kỳ cường quốc hoặc khối lớn nào), sẽ trở thành động lực địa chính trị quan trọng hơn tromg năm 2024. Các quốc gia với các nguồn tài nguyên trong chuỗi giá trị năng lượng cũng có thể sẽ bị có ảnh hưởng đặc biệt. Ả Rập Xê-út và UAE sẽ đóng vai trò quan trọng trong ván bài địa chính trị khu vực Trung Đông, bao gồm sự quan trọng hơn cả là các mối quan hệ với Israel. Thổ Nhĩ Kỳ cũng sẽ tiếp tục nỗ lực trung gian hòa giải giữa Ukraine và CHLB Nga cũng như mở rộng vai trò ảnh hưởng của mình ở vùng Kavkaz và khu vực Trung Đông. Ấn Độ cũng sẽ tăng cường hợp tác nhiều hơn với phương Tây về vấn đề an ninh, trong khi đó vẫn tiếp tục duy trì mối quan hệ kinh tế với CHLB Nga. Brazil sẽ tìm cách nâng cao vai trò của Mỹ Latinh trên toàn cầu giai đoạn, đặc biệt là về vấn đề môi trường.

Trong khi đó, một loạt các quốc gia nhỏ hơn và các chủ thể phi nhà nước có khả năng sẽ tiếp tục thách thức hiện trạng trong năm 2024, điều này có thể dẫn đến xung đột bạo lực hơn. Điều này đã xảy ra sau khi Azerbaijan tiếp quản khu vực NagornoKarabakh và sự leo thang bạo lực một cách đầy bất ngờ ở khu vực Trung Đông từ tháng 10/2023. Cuộc xung đột ở Sudan có thể leo thang và tình hình căng thẳng giữa Kosovo và Serbia cũng có thể tiếp tục gia tăng cũng như mối quan hệ về an ninh mới, chẳng hạn như hiệp ước phòng thủ chung năm 2023 giữa Mali, Niger và Burkina Faso, có thể tiếp tục nổi lên. Bên cạnh đó, những thay đổi về mặt quan hệ ngoại giao cũng có khả năng xảy ra, chẳng hạn như Kazakhstan đang tìm cách tăng cường hợp tác với các nước láng giềng ở Trung Á cũng như mối quan hệ của nước này với phương Tây.

Sự đa dạng của các mối quan hệ địa chính trị này cũng sẽ diễn ra trong các tổ chức quốc tế. Ví dụ như Brazil là nước chủ nhà G20 năm 2024 thì nhóm nước này vẫn có thể vẫn tập trung vào biến đổi khí hậu, an ninh lương thực và các vấn đề quan trọng khác đối với khu vực Nam bán cầu. Nhóm các quốc gia BRICS đầu tiên sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh với số nước thành viên mới mở rộng diễn ra ở CHLB Nga trong năm nay, nơi dự báo có thể làm phức tạp mối quan hệ địa chính trị của các thành viên với Hoa Kỳ và EU. Mặc dù việc mở rộng các nước thành viên sẽ tạo ra sự đồng thuận song cũng sẽ trở nên nhiều khó khăn hơn và những nhóm nước tương đối nhỏ trên sẽ vẫn là những nhóm nước có vai trò đi đầu tại các diễn đàn quốc tế kể từ khi đi đến thống nhất ở các diễn đàn lớn hơn như Liên hợp quốc hiện đang ngày càng trở nên thách thức hơn.

Sự xuất hiện chồng chéo giữa các tổ chức, nhóm khối và liên minh sẽ làm nảy sinh ra nhiều vấn đề khác nhau. Ví dụ, Ấn Độ và Trung Quốc sẽ hợp tác để nâng cao vị thế của BRICS trên trường quốc tế ngay cả khi Ấn Độ đang cố gắng giảm thiểu quan hệ kinh tế với Trung Quốc và các vụ tranh chấp biên giới giữa hai nước vẫn tiếp diễn. Ngay cả khi Hoa Kỳ và Ả Rập Xê-út vẫn sẽ luôn là đối tác an ninh thì căng thẳng giữa Washington và Riyadh về nguồn cung dầu thô toàn cầu có thể vẫn sẽ luôn tiếp tục xảy ra. Đa vũ trụ địa chính trị nêu trên sẽ dẫn đến nhiều hơn nữa những biến động trong quan hệ ngoại giao và kinh tế giữa các quốc gia trong năm tới đây.

Khuyến nghị dành cho doanh nghiệp

Chuẩn bị sẵn sàng cho môi trường trừng phạt khắc nghiệt: Xu thế đa vũ trụ địa chính trị có thể khiến Hoa Kỳ và EU ngày càng tập trung hơn vào việc thực thi các biện pháp trừng phạt của họ áp đặt đối với CHLB Nga, đặc biệt là đối với các nước bên thứ ba. Trước những quan ngại về vai trò của Iran trong tình trạng bạo lực đang diễn ra ở khu vực Trung Đông, Hoa Kỳ và các nước khác có thể tăng cường thực thi các lệnh trừng phạt hiện tại hoặc áp đặt các lệnh trừng phạt mới đối với Iran. Môi trường trừng phạt khắc nghiệt này có thể làm gia tăng thêm chi phí dầu khí trên toàn cầu, đồng thời cũng sẽ tạo ra những thách thức về việc tuân thủ thực thi đối với nhiều công ty. Các nhà lãnh đạo cân nhắc nên đảm bảo nhóm tuân thủ thực thi của họ có đủ nguồn lực giám sát và thực thi để tránh phải chịu các biện pháp trừng phạt liên quan.

Điều chỉnh chiến lược ngân quỹ tài chính của công ty: Khi thế giới chuyển từ hệ thống đơn cực sang hệ thống đa cực hơn thì các giao dịch quốc tế cũng diễn ra theo chiều hướng đó. Tỷ trọng dùng đô la Hoa Kỳ trong dự trữ tiền tệ của các ngân hàng trung ương chỉ đạt 59% vào cuối năm 2020 (mức thấp nhất trong 25 năm) và kể từ đó vẫn luôn giữ ở gần mức đó theo IMF. Theo Nikkei Asia, đồng nhân dân tệ của Trung Quốc đã được sử dụng cho phần lớn các giao dịch xuyên biên giới của Trung Quốc và các thị trường mới nổi khác cũng đang khuyến khích sử dụng đồng tiền nội tệ của nước họ nữa. Các công ty cũng cần phải tính đến những tác động ngoại hối đang phát triển này khi lập kế hoạch nắm giữ ngân quỹ kho bạc và quản lý rủi ro tỷ giá hối đoái.

Leo thang rủi ro và chiến lược an ninh mạng: Trong xu thế đa vũ trụ địa chính trị, sự căng thẳng cũng có thể xảy ra trong không gian mạng. Các hoạt động “vùng xám” này rất hấp dẫn vì chúng nhắm vào các hệ thống dữ liệu và kỹ thuật số, mang lại mức độ ẩn danh hoặc từ chối và không gây hậu quả hoặc điều khoản tham gia một cách rõ ràng. Một số công ty, đặc biệt là những công ty có các lĩnh vực chiến lược, có thể sẽ là mục tiêu của các cuộc tấn công mạng do một nhà nước bảo trợ. Hiểu rộng ra hơn thì các công ty có thể bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các cuộc tấn công mạng nhắm vào chính phủ hoặc cơ sở hạ tầng quan trọng như mạng lưới điện. Các nhà lãnh đạo nên đánh giá mức độ rủi ro an ninh mạng trong chuỗi giá trị của công ty họ và đầu tư vào khả năng phục hồi mạng.

Các ngành bị ảnh hưởng trực tiếp: Sản xuất và di chuyển tiên tiến; năng lượng và tài nguyên; các dịch vụ tài chính; chính phủ và cơ sở hạ tầng; khoa học y tế và chăm sóc sức khỏe; công nghệ, truyền thông và viễn thông

2. Địa chính trị của AI

Trong nghiên cứu “Outlook Pulse” của CEO EY đưa ra vào tháng 10/2023 cho thấy có tới 99% CEO đang lên kế hoạch đầu tư vào AI. Trong khi đó, chính phủ các nước cũng đang vận lộn tìm cách đưa ra các quy định về AI một cách tốt nhất và có thể được thực hiện theo những phương cách khác nhau. Năm 2023, Trung Quốc đưa ra một số quy định dành riêng cho AI; G7 đã thống nhất một bộ Nguyên tắc AI và Quy tắc ứng xử; các cuộc đàm phán đang tiến triển của EU về đạo luật AI và Chính quyền Hoa Kỳ của tổng thống Joe Biden cũng đã ban hành sắc lệnh hành pháp về an toàn và bảo mật AI. Hiện những tiến bộ công nghệ trong AI cũng đã làm tăng tầm quan trọng của nó đối với an ninh quốc gia và cạnh tranh địa chính trị. Trong năm 2024, các cuộc đua kép nhằm đổi mới và quy định đối với AI sẽ đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang các khối địa chính trị riêng biệt.

Về mặt địa chính trị, cuộc đua đổi mới và mở rộng quy mô AI trong nền kinh tế trong nước đang diễn ra một cách rộng khắp. Hoa Kỳ hiện đang dẫn đầu nhưng một số quốc gia khác đang sẵn sàng tăng tốc nỗ lực của mình theo những cách khác nhau. Đáng chú ý nhất, Trung Quốc sẽ tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu để cố gắng đạt được khả năng tự cung cấp về AI. Vương quốc Anh cũng sẽ duy trì quy định ở mức tối thiểu để cố gắng thúc đẩy đổi mới sáng tạo và mở rộng kỷ lục gần đây về thu hút vốn đầu tư AI cao nhiều thứ ba trên toàn cầu. Ả Rập Xê-út vẫn sẽ tiếp tục mua các công nghệ tiên tiến để phát triển ngành công nghiệp AI của riêng mình.

Hiện AI được cho sẽ là động lực quan trọng trong quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc. Trong khi đó, Hoa Kỳ đôi khi phối hợp với các nước đồng minh, sẽ sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và hạn chế đầu tư nhằm hạn chế khả năng tiếp cận của các công ty Trung Quốc với chất bán dẫn tiên tiến cần thiết sử dụng làm phần cứng cho hệ thống AI. Chiến lược dạng như “sân nhỏ, rào cao” này có thể sẽ dẫn đến việc Trung Quốc hạn chế khả năng tiếp cận các phần khác của chuỗi giá trị AI, bao gồm cả các khoáng sản quan trọng mà một số trong đó đã bị kiểm soát xuất khẩu.

Về mặt trong nước, chính phủ các nước đang trong một cuộc đua tranh khác, đó là quy định đối với AI trước khi công nghệ này vượt xa tầm với của các nhà hoạch định chính sách. Một mặt, chính phủ các nước muốn thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo để cạnh tranh về mặt địa chính trị, đồng thời nắm bắt được những cam kết liên quan đến AI, chẳng hạn như cải thiện kết quả chăm sóc sức khỏe, những tiến bộ trong an ninh quốc gia và nâng cao năng suất kinh tế; mặt khác, chính phủ các nước cũng sẽ cố gắng ban hành các quy định về AI để giảm thiểu khả năng xảy ra các rủi ro mang tính vĩ mô như khả năng xảy ra sự xáo trộn về kinh tế-xã hội khi AI thực hiện nhiều chức năng công việc hơn, gia tăng bất ổn chính trị do các chiến dịch cung cấp thông tin sai lệch cũng như rủi ro an ninh quốc gia và an ninh mạng gia tăng.

Ở cấp độ quốc tế, Tuyên bố Bletchley do 28 quốc gia ký kết đã được công bố nhân dịp Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu về an toàn AI diễn ra ở Bletchley Park, Vương quốc Anh ngày 1/11/2023, đã cung cấp cơ sở cho việc xây dựng sự đồng thuận trên diện rộng quốc tế về những nỗ lực đảm bảo sử dụng AI đáng tin cậy và có trách nhiệm. Tuy nhiên, quy định về AI của Hội nghị thượng đỉnh G7 tại Hiroshima (Nhật Bản) vừa qua có thể sẽ vẫn là một diễn đàn quan trọng để điều phối các phương pháp tiếp cận quy định và công nghệ, mặc dù EU vẫn sẽ áp dụng cách tiếp cận toàn diện hơn so với phần còn lại của G7, như được nhấn mạnh trong nghiên cứu AI Global Regulatory Landscape của EY (2023). Ngược lại, hệ sinh thái AI của Trung Quốc có thể sẽ vẫn là vấn đề nội bộ của họ, ít nhất là trong ngắn hạn.

Kết quả của các cuộc đua kép về địa chính trị và pháp lý trong lĩnh vực AI sẽ được củng cố hơn nữa các khối công nghệ, một bước phát triển hàng đầu nêu trong “2023 Geostrategic Outlook” của EY. Một trong những đấu trường ngắn hạn quan trọng của cuộc cạnh tranh sẽ là quyền truy cập vào dữ liệu để sử dụng trong các mô hình ngôn ngữ lớn (large language models-LLMs). Trong khi AI sẽ không định hình lại cán cân quyền lực toàn cầu trong năm tới song nó vẫn sẽ trở thành một đấu trường cạnh tranh địa chính trị ngày càng quan trọng cũng như việc AI có thể được sử dụng như một công cụ đưa thông tin sai lệch trong các cuộc bầu cử của các đối thủ địa chính trị.

Khuyến nghị cho doanh nghiệp

Tăng cường quản lý dữ liệu và công nghệ xuyên biên giới: Những nguyên tắc AI đã được Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) và nhóm các nước G20 thông qua vào năm 2019, và Tuyên bố Bletchley gần đây sẽ tiếp tục đóng vai trò là kim chỉ nam dành cho chính phủ các nước. Tuy vậy, các quy định có khả năng tương tác toàn cầu về AI sẽ không được phát triển trong năm 2024, điều này sẽ làm phức tạp việc quản lý dữ liệu, triển khai AI và tuân thủ quy định đã đưa ra. Các nhà lãnh đạo cần hiểu rõ các nguyên tắc cốt lõi làm cơ sở cho các quy định luật lệ về AI cũng như cái cách chúng tương tác với các quy định hiện hành. Như nhóm EY đã nêu đề xuất trước đây, các công ty nên thiết lập các khuôn khổ quản trị AI một cách mạnh mẽ để vừa đảm bảo tuân thủ các quy định hiện hành đồng thời, vừa tạo dựng niềm tin giữa các cơ quan quản lý và các bên liên quan khác đối với các ứng dụng AI của họ.

Xác định các cơ hội để thử nghiệm và mở rộng quy mô AI: Chính phủ nhiều nước hiện đang tìm kiếm sự đầu tư và đổi mới sáng tạo AI rộng lớn hơn trong nền kinh tế của họ. Theo đó, một số chính phủ sẽ thiết lập “hộp cát điều tiết” (regulatory sandboxes) là khung pháp lý riêng để tiến hành thử nghiệm những khởi nghiệp sáng tạo, đổi mới để cho phép các công ty thử nghiệm các ứng dụng AI mới trong môi trường được kiểm soát. Theo nghiên cứu của EY, chỉ có 8% tổ chức, công ty hiện đang sử dụng AI để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, trong khi lại có tới 91% đang sử dụng AI chủ yếu để tối ưu hóa hoạt động, phát triển các công cụ tự phục vụ như chatbot hoặc tự động hóa các quy trình sản xuất, làm việc. Do vậy, khoảng cách này sẽ mang đến cơ hội chiến lược cho các công ty sử dụng AI để đổi mới sáng tạo về sản phẩm và mô hình kinh doanh, đặc biệt ở những thị trường mà cơ quan quản lý khuyến khích các hoạt động đó phát triển.

Tham gia vào việc lập kế hoạch và đào tạo nhân tài AI: Tương tự như với bất kỳ thay đổi công nghệ đáng kể nào, AI sẽ tạo ra nguồn nhân lực với cơ hội và thách thức đều là những nhược điểm tiềm ẩn mà các nhà hoạch định chính sách hiện quan tâm ở phạm vi toàn bộ nền kinh tế. Các nhà lãnh đạo cũng nên tham gia với các nhà hoạch định chính sách về vấn đề này để xác định các giải pháp chung. Doanh nghiệp cũng cần quản lý sự thay đổi này thông qua việc giao tiếp hiệu quả hơn với nhân viên về các ứng dụng kinh doanh theo kế hoạch của AI và tăng đầu tư vào đào tạo nhân tài hiện tại. Công việc của nhóm EY được mô phỏng lại nghiên cứu đưa ra năm 2023 cho thấy hiện tại vẫn chưa có sự thống nhất về vấn đề nêu trên khi chỉ có 49% nhân viên đã hoặc sẽ sử dụng AI tạo sinh trong 12 tháng tới so với mức 84% của các nhà tuyển dụng.

Các ngành bị ảnh hưởng trực tiếp: Các dịch vụ tài chính; chính phủ và cơ sở hạ tầng; khoa học y tế và chăm sóc sức khỏe; cổ phần tư nhân; công nghệ, truyền thông và viễn thông.

3. Những thách thức bên trong ở Hoa Kỳ và Trung Quốc

Hiện hai nền kinh tế lớn nhất thế giới là Hoa Kỳ và Trung Quốc đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong nước bởi vì những nguyên do khác nhau. Tại Hoa Kỳ, sự phân cực chính trị thách thức các chức năng quản trị cơ bản, bao gồm cả quản lý nợ công và thông qua ngân sách tài khóa hàng năm, dẫn tới việc tụt mức xếp hạng nợ quốc gia vào năm 2023. Ở Trung Quốc, những thách thức bắt nguồn từ nền kinh tế vĩ mô và hoạch định chính sách liên quan. Do đó, những thách thức này ở cả Trung Quốc và Hoa Kỳ vẫn sẽ tiếp tục gia tăng mức độ rủi ro chính trị tại từng thị trường và có thể có tác động dây chuyền đối với địa chính trị và tăng trưởng toàn cầu trong năm 2024

Ở Hoa Kỳ, cuộc bầu cử tổng thống (11/2024) sẽ làm gia tăng căng thẳng xã hội và sự không chắc chắn về chính sách đối ngoại và kinh tế. Sự chia rẽ trong quyền kiểm soát lưỡng viện Quốc hội Hoa Kỳ cùng với đa số hẹp ở cả lưỡng viện (đảng Dân chủ nắm đa số ghế tại Thượng viện; đảng Cộng hòa nắm đa số ghế tại Hạ viện), điều này có nghĩa là Quốc hội Hoa Kỳ có thể sẽ phải đối mặt với những thách thức trong việc thông qua các đạo luật cần thiết. Các đảng phái cầm quyền bị chia rẽ trong niềm tin của người dân trong nước thông các nguồn tin tức khác nhau như YouGov là một công ty chuyên phân tích dữ liệu và nghiên cứu thị trường của Vương quốc Anh đã phân tích, đã làm gia tăng nguy cơ một số phân khúc của dân chúng có thể đặt câu hỏi về tính hợp pháp của cuộc bầu cử, điều mà sẽ tiếp tục kéo dài những thách thức trong hoạch định chính sách của chính phủ cầm quyền.

Sự trì trệ về mặt lập pháp ở cấp Liên bang có nghĩa là Chính quyền Liên bang sẽ thúc đẩy các ưu tiên của mình thông qua nhánh hành pháp và từng tiểu bang riêng rẽ, bằng việc sẽ tiếp tục ban hành các đạo luật và quy định khác nhau để giải quyết các vấn đề đang nổi lên hoặc thúc đẩy các chương trình nghị sự chính trị cụ thể. Hiện tượng này sẽ xảy ra ở cả hai đầu của phổ chính trị (political spectrum) là một hệ thống xác định các lập trường chính trị khác nhau, bao gồm các tiểu bang do đảng Cộng hòa lãnh đạo đang đẩy lùi đầu tư vào quản trị môi trường, xã hội và doanh nghiệp (environmental, social, and governance-ESG) và các tiểu bang do đảng Dân chủ lãnh đạo lại đang thực hiện nghiêm ngặt hơn quy định về môi trường. Sự phân mảnh quy định luật lệ cũng có thể xảy ra đối với AI và các vấn đề chăm sóc sức khỏe y tế của người dân.

Trong khi đó thì Trung Quốc cũng sẽ phải đối mặt với một thách thức khác, xuất phát từ việc liệu có sự kết hợp chính sách chính thức sẽ giải quyết một cách hiệu quả mọi vấn đề tài chính và những điểm yếu của kinh tế vĩ mô phát sinh hay không? Hiện những thách thức mang tính chu kỳ trong thị trường bất động sản và mức nợ chính quyền thành phố cao sẽ có khả năng vẫn tồn tại. Nhằm đối phó với tình hình trên, các nhà hoạch định chính sách có thể sẽ đưa ra các biện pháp mang tính định kỳ và hành động có mục tiêu nhằm giảm thiểu rủi ro cuộc khủng hoảng tài chính trên cũng như có thể đưa ra các mức giảm gia tăng bổ sung tỷ lệ yêu cầu trong dự trữ tiền tệ của ngân hàng trung ương và các biện pháp mục tiêu để hỗ trợ xuất khẩu trong bối cảnh kinh tế yếu kém mang tính chu kỳ liên quan đến nhu cầu toàn cầu thấp hơn.

Bên cạnh đó, các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc cũng sẽ phải đối mặt với thách thức cơ cấu liên quan đến với việc điều chỉnh kỳ vọng của hộ gia đình và doanh nghiệp cho phù hợp với tốc độ tăng trưởng mới về mặt môi trường. Hiện Trung Quốc đã chuyển đổi từ nền kinh tế tăng trưởng trung bình hàng năm 7,7% trong thập kỷ trước khi xảy ra đại dịch COVID-19 sang một nền kinh tế tăng trưởng trung bình khoảng 5% mỗi năm (mục tiêu chính thức đặt ra cho năm 2023). Ngoài ra, Bắc Kinh sẽ tiếp tục ưu tiên đảm bảo an ninh quốc gia và ổn định trong nước đối với tăng trưởng kinh tế thông qua các chính sách đẩy nhanh sự phát triển khả năng của nền sản xuất tiên tiến trong nước, đặc biệt là về các công nghệ chiến lược.

Về mặt trong nước, năm 2024 có thể sẽ là một bước ngoặt đối với cả Hoa Kỳ và Trung Quốc khi những rủi ro này phát triển như thế nào sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với quỹ đạo trung hạn và cho nền kinh tế toàn cầu. Về mặt địa chính trị, mặc dù cuộc gặp song phương của Lãnh đạo cấp cao hai nước bên lề Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC) diễn ra vào tháng 11/2023 có thể thiết lập quan hệ giữa ở mức sàn (floor) thì quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc vẫn có thể gặp trục trặc khi cả Washington và Bắc Kinh đều đang tập trung giải quyết các thách thức trong nước cũng như ứng phó với áp lực ngay từ trong nước. Câu hỏi được đặt ra là quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc sẽ phát triển như thế nào ảnh hưởng đến động lực địa chính trị và kinh tế toàn cầu?

Khuyến nghị cho doanh nghiệp

Lập kế hoạch dự báo doanh số và doanh thu không chắc chắn: Dự báo doanh thu và thương mại toàn cầu ngắn hạn của các công ty sẽ gặp nhiều thách thức hơn đáng kể bởi do nền kinh tế Hoa Kỳ và Trung Quốc đang gặp những bất ổn. Trên cơ sở xét đến hệ thống vai trò của hai thị trường này trong nền kinh tế toàn cầu thì dự báo những thách thức mới có thể sẽ ảnh hưởng đến nhiều thị trường khác.

Sự rủi ro suy thoái ở cả hai thị trường Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể dẫn đến sự suy yếu toàn cầu hiệu quả kinh tế hơn mong đợi. Với tính chất lỏng cao chất của những rủi ro này, các giám đốc điều hành nên xem xét việc sử dụng hoạch định các kịch bản ngắn hạn và trung hạn nỗ lực dự báo.

Nâng cao các vấn đề về tuân thủ và uy tín: Môi trường các quy định luật lệ giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ có thể sẽ tiếp tục khác nhau, đặc biệt là về dữ liệu và công nghệ số. Thêm vào đó là sự phức tạp của các quy định luật lệ ngày càng tăng về sự khác biệt giữa các tiểu bang của Hoa Kỳ. Cả hai xu hướng trên đều có khả năng tăng chi phí tuân thủ thực thi và trong một số trường hợp, các vấn đề về rủi ro danh tiếng cho các công ty hoạt động xuyên biên giới khác nhau trong nhiều lĩnh vực khác nhau của các ngành lĩnh vực. Các công ty cũng nên xác định xem liệu họ có khả năng tuân thủ thực thi đủ mạnh cho môi trường này. Các giám đốc điều hành cũng nên xem xét động lực tuân thủ thực thi khi đưa ra các quyết định mang tính chiến lược.

Xem xét điều chỉnh chiến lược rủi ro: Hai nền kinh tế lớn nhất trên thế giới Hoa Kỳ và Trung Quốc đang đối mặt với sự không chắc chắn về triển vọng phát triển, điều này có thể có ý nghĩa về mặt kinh doanh đối với các công ty trên khắp các ngành lĩnh vực trong ngắn hạn và trung hạn. Các công ty cũng nên ưu tiên khả năng giám sát của họ về mặt chính trị và rủi ro kinh tế tại các thị trường Hoa Kỳ và Trung Quốc cũng như xem xét các cơ hội liên quan đến các hoạt động giảm thiểu rủi ro mới.

Các ngành bị ảnh hưởng trực tiếp: Sản xuất tiên tiến và di động; sản phẩm tiêu dùng và bán lẻ; chính phủ và cơ sở hạ tầng; khoa học y tế và chăm sóc sức khỏe; công nghệ, truyền thông và viễn thông.

Tuấn Hùng

Assets