Rủi ro và áp lực chính sách trên thị trường năng lượng toàn cầu

(Ảnh minh hoạ)

Ra mắt trong bối cảnh thị trường dầu biến động, căng thẳng địa chính trị và năng lượng sạch phát triển nhanh, báo cáo năm nay tập trung vào ba kịch bản mô phỏng tương lai năng lượng khác nhau. Mỗi kịch bản đánh giá ảnh hưởng của các quyết định về chính sách và đầu tư đối với chi phí, lượng phát thải và an ninh năng lượng.

IEA nhấn mạnh rằng ấn bản 2025 xuất hiện vào thời điểm then chốt. Trong tất cả các kịch bản, một số xu hướng nổi bật vẫn định hình bức tranh toàn cầu. Trước hết, “trọng tâm” của nhu cầu năng lượng đang dịch chuyển từ Trung Quốc sang các nền kinh tế mới nổi như Ấn Độ, Đông Nam Á, các quốc gia Trung Đông, cùng một số khu vực ở châu Phi và Mỹ Latinh. Những nơi này ngày càng ảnh hưởng mạnh tới dòng chảy năng lượng, nhu cầu cơ sở hạ tầng và thị trường hàng hóa.

Báo cáo cũng cảnh báo rủi ro an ninh năng lượng đang lan rộng. Ngoài những lo ngại truyền thống về gián đoạn cung cấp dầu khí, còn xuất hiện những điểm yếu trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng, nơi thị trường tập trung cao. IEA nhấn mạnh các khoáng sản quan trọng cho lưới điện, xe điện, pin và chip AI đang đối mặt rủi ro lớn, với một quốc gia chiếm ưu thế trong tinh chế 19/20 khoáng sản chiến lược. Rủi ro hạ tầng do tấn công mạng và thời tiết cực đoan cũng đang gia tăng.

Một chủ đề nổi bật khác là sự gia tốc của “Kỷ nguyên Điện”. Nhu cầu điện toàn cầu dự báo tăng nhanh hơn đáng kể so với tổng tiêu thụ năng lượng trong vài thập kỷ tới, nhờ điện hóa giao thông và công nghiệp. IEA lưu ý rằng tốc độ mở rộng công suất lưới, năng lượng lưu trữ và các giải pháp linh hoạt khác sẽ là yếu tố then chốt để đảm bảo độ tin cậy và chi phí hợp lý. Điện mặt trời tiếp tục là nguồn điện tăng trưởng nhanh nhất trong mọi kịch bản, với phần lớn nhu cầu tăng tập trung ở những khu vực có tiềm năng năng lượng mặt trời mạnh.

Mặc dù vẫn còn nhiều thách thức, IEA nhấn mạnh rằng vẫn có những lộ trình khả thi để vừa đạt mục tiêu tiếp cận năng lượng toàn cầu, vừa thực hiện các cam kết khí hậu quốc tế. Báo cáo Triển vọng Năng lượng năm nay đưa ra một lộ trình mới, nhằm đảm bảo mọi người có điện vào năm 2035 và tiếp cận bếp sạch vào năm 2040 - những mốc quan trọng cho phát triển kinh tế và cải thiện sức khỏe con người.

Bên cạnh các xu hướng dài hạn, động lực ngắn hạn của dầu mỏ cũng có nhiều biến động. Trong Báo cáo Thị trường Dầu mỏ mới nhất, IEA nhận định cân bằng thị trường dầu đang trở nên “ngày càng dư thừa”. Nguồn cung dầu toàn cầu dự kiến tăng 3,1 triệu thùng/ngày trong năm 2025 và thêm 2,5 triệu thùng/ngày trong năm 2026. Trong khi đó, tăng trưởng nhu cầu dự báo vẫn dưới 800.000 thùng/ngày mỗi năm, chịu ảnh hưởng từ bất ổn kinh tế và việc ngày càng nhiều phương tiện điện được sử dụng. Nhu cầu từ ngành hóa dầu vẫn là động lực chính, dù hiệu suất năm 2024 chưa đạt kỳ vọng. Các lệnh trừng phạt mới với Nga và ảnh hưởng kinh tế từ tranh chấp thuế quan cũng làm gia tăng bất định.

Xu hướng tiết kiệm năng lượng ghi nhận kết quả trái chiều. Báo cáo Hiệu quả Năng lượng năm 2025 của IEA dự báo cường độ năng lượng sơ cấp toàn cầu cải thiện 1,8% trong năm 2025, tăng so với 1% của năm 2024. Mặc dù các nước như Ấn Độ và Trung Quốc cải thiện mạnh hơn, tiến độ toàn cầu vẫn còn xa mục tiêu 4% mỗi năm đã được thống nhất tại hội nghị COP28.

Lãnh đạo IEA tiếp tục nhấn mạnh hợp tác với các chính phủ trên toàn thế giới. Các cuộc gặp gần đây giữa Giám đốc Điều hành IEA Fatih Birol với quan chức cấp cao từ Ủy ban châu Âu, Romania và các quốc gia thành viên khác làm nổi bật mối quan tâm chung về năng lực cạnh tranh, đa dạng hóa và an ninh năng lượng. Tại hội nghị COP30 ở Brazil, đại diện IEA đã trao đổi với các nhà hoạch định chính sách về tiếp cận điện, bếp sạch và vai trò ngày càng quan trọng của Brazil trong bối cảnh năng lượng toàn cầu.

Chuyển đổi ngành công nghiệp cũng là lĩnh vực đáng chú ý. Báo cáo mới về xu hướng ô tô toàn cầu của IEA cho thấy xe điện và xe hybrid là động lực tăng trưởng doanh số gần đây, trong khi vị thế dẫn đầu của Trung Quốc về công suất khai thác và thị phần tiếp tục định hình cạnh tranh.

Cơ quan này cũng hỗ trợ các nước thành viên củng cố chuỗi cung ứng khoáng sản đất hiếm - vốn được coi là ít đa dạng nhất trong các khoáng sản chiến lược - thông qua các công cụ mới như Bảng thông tin Khoáng sản Chiến lược IEA.

Hàng loạt ấn phẩm gần đây của IEA nhấn mạnh thông điệp trung tâm: Hệ thống năng lượng toàn cầu đang thay đổi nhanh và không đồng đều, ảnh hưởng lớn đến an ninh, năng lực cạnh tranh kinh tế và các mục tiêu khí hậu. Các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo ngành năng lượng đang đối mặt với một bối cảnh biến động nhanh, vừa ẩn chứa cơ hội chưa từng có, vừa gia tăng rủi ro.

BRICS kêu gọi ổn định thị trường năng lượng giữa sức ép trừng phạt

Châu Âu áp dụng hệ thống phí mới để giám sát thị trường năng lượng

Nh.Thạch

AFP