Kỳ IV: Yêu cầu và tiến độ thực hiện EU CBAM

Ảnh minh họa

Cường độ phát thải đề cập đến tổng lượng phát thải là đơn vị được dùng để thể hiện dấu vết carbon của tất cả các loại khí gây hiệu ứng nhà kính GHG, CO₂e (carbon dioxide tương đương-carbon dioxide equivalent), được ký hiệu là CO₂e trên một đơn vị đo lường (chẳng hạn như tấn hoặc giá trị đồng đô-la) của hàng hóa được sản xuất. Theo EU CBAM, lượng phát thải nhúng cụ thể đề cập đến lượng phát thải tiềm ẩn của một tấn hàng hóa, được biểu thị bằng tấn phát thải CO₂e trên mỗi tấn hàng hóa trong sản xuất cũng như phát thải gián tiếp, tức là phát thải từ điện năng tiêu thụ trong quá trình sản xuất. Điều này cũng áp dụng cho lượng phát thải tiềm ẩn (trực tiếp và gián tiếp) từ quá trình sản xuất trước đó có liên quan của hàng hóa, nếu có. Lượng phát thải khí nhà kính GHG sẽ được đề cập trong CBAM là CO₂ và nếu có liên quan, oxit nitơ (N₂O) và perflurocarbons (PFC).

Giai đoạn chuyển tiếp của EU CBAM bắt đầu từ ngày 01/10/2023. Trong giai đoạn này, các nhà nhập khẩu phải báo cáo về số lượng hàng hóa nhập khẩu, lượng khí thải phát sinh và giá carbon do nước xuất xứ (nếu có). Với mục đích này, các nhà nhập khẩu sẽ dựa vào dữ liệu phát thải do các nhà xuất khẩu hàng hóa đó cung cấp. Khi lượng phát thải thực tế không thể xác định được đầy đủ, các giá trị mặc định sẽ được áp dụng. Các giá trị mặc định dựa trên dữ liệu thứ cấp sẵn có tốt nhất về lượng phát thải gắn liền của hàng hóa EU CBAM. Trong trường hợp không có dữ liệu đáng tin cậy, các giá trị mặc định sẽ dựa trên cường độ phát thải trung bình của một mức nhất định của việc cài đặt EU ETS hoạt động kém nhất đối với những hàng hóa đó. Ngoài ra, tổng lượng phát thải đã khai báo sẽ cần phải được xác minh bởi các cơ quan xác minh được công nhận. Hệ thống giám sát, báo cáo và xác minh phát thải (monitoring, reporting and verification- MRV) theo EU CBAM được thiết kế tương tự như hệ thống theo EU ETS để buộc các nhà sản xuất và nhập khẩu EU phải tuân thủ các tiêu chuẩn tương tự.

Trong giai đoạn cuối cùng của EU CBAM, tức là từ năm 2026 trở đi, các nhà nhập khẩu sẽ phải đối mặt với nghĩa vụ tài chính liên quan đến lượng phát thải được báo cáo của hàng hóa EU CBAM. Các nhà nhập khẩu còn có nghĩa vụ phải mua chứng chỉ EU CBAM cho mỗi tấn carbon dioxide hoặc lượng phát thải khí nhà kính GHG khác (CO₂e) tương đương. Điều này tương tự như các khoản trợ cấp (giấy phép phát thải) được bán đấu giá hoặc phân bổ tự do theo EU ETS. Mức giá của chứng chỉ EU CBAM sẽ phản ánh giá trợ cấp EU ETS. Cụ thể, giá của chứng chỉ EU CBAM sẽ được tính bằng cách sử dụng giá đấu giá trung bình hàng tuần về trợ cấp EU ETS (tính bằng euro trên mỗi tấn CO₂e). Các nhà nhập khẩu được yêu cầu nộp lại giấy chứng nhận EU CBAM tương ứng với tổng lượng phát thải của hàng hóa liên quan từ năm trước. Cần lưu ý rằng trong giai đoạn này, chỉ có nghĩa vụ tài chính đối với mặt hàng xi măng và phân bón mới chiếm lượng phát thải gián tiếp.

Trong trường hợp giá carbon đã được một nhà sản xuất ngoài EU “thanh toán một cách hiệu quả” cho lượng phát thải carbon gắn liền của hàng hóa EU CBAM tại quốc gia xuất xứ của họ thì chi phí tương ứng có thể được khấu trừ khỏi nghĩa vụ tài chính EU CBAM. Do đó, các nhà nhập khẩu có thể yêu cầu giảm số lượng chứng chỉ CBAM phải nộp. Sự điều chỉnh tài chính này cũng tính đến bất kỳ mức giá carbon nào đã được thanh toán hoặc đến hạn đối với tiền thân của hàng hóa có liên quan. EU CBAM công nhận các hệ thống định giá carbon như thuế carbon hoặc hệ thống mua bán khí thải carbon phổ biến ở các khu vực pháp lý khác. Các quốc gia ngoài EU có hoạt động sản xuất hàng hóa tuân theo EU ETS hoặc có hệ thống định giá carbon được liên kết hoàn toàn với EU ETS sẽ được miễn áp dụng EU CBAM.

Không giống như EU ETS, EU CBAM không phải là một hệ thống giao dịch giới hạn. Các nhà nhập khẩu không phải đối mặt với giới hạn về lượng khí thải carbon (giới hạn) nhúng cũng như về chứng chỉ EU CBAM mà họ có thể mua. Mặc dù các nhà nhập khẩu có thể mua chứng chỉ EU CBAM trong suốt cả năm song họ không thể giao dịch hoặc mang chúng đi các bước tiếp theo. Tuy nhiên, theo yêu cầu, Ủy ban châu Âu EC có thể mua lại một phần ba số chứng chỉ EU CBAM được giao vượt quá.

Tuy nhiên, sự tương tác với EU ETS là rất quan trọng đối với việc thiết kế EU CBAM. Nghĩa vụ tài chính của EU CBAM sẽ được thực hiện dần dần trong giai đoạn 2026-2034. Điều này sẽ tỷ lệ thuận với việc giảm trợ cấp miễn phí được phân bổ theo EU ETS cho các lĩnh vực thuộc phạm vi điều chỉnh của EU CBAM. Trong giai đoạn này, EU CBAM sẽ chỉ áp dụng cho phần phát thải không được hưởng trợ cấp miễn phí theo EU ETS. Từ năm 2034 trở đi, các nhà nhập khẩu sẽ cần mua giấy chứng nhận cho tất cả lượng khí thải phát thải carbon trong quá trình sản xuất hàng hóa EU CBAM. Ủy ban châu Âu EC cũng sẽ chịu trách nhiệm xem xét các tờ khai của nhà nhập khẩu hàng hóa vào thị trường EU. Đồng thời cũng sẽ quản lý một nền tảng trung tâm để bán và mua lại chứng chỉ EU CBAM. Các hình phạt sẽ được áp dụng trong trường hợp nhà nhập khẩu không tuân thủ nghĩa vụ EU CBAM. Ví dụ như trong giai đoạn chuyển tiếp, số tiền phạt dự kiến ​​sẽ nằm trong khoảng từ 10 euro đến 50 euro cho mỗi tấn khí thải carbon không được báo cáo. Mức phạt còn có thể tăng theo chỉ số giá tiêu dùng của châu Âu.

Kỳ I: Sự hình thành EU CBAM

Kỳ II: Tại sao CBAM lại quan trọng và ai chịu trách nhiệm?

Kỳ III: EU CBAM và bài toán loại bỏ carbon trong chuỗi cung ứng

Tuấn Hùng

PWC, NIPFP, Aldelphi, KPMG