Guyana có thể tránh được lời nguyền dầu mỏ?

Chỉ trong bốn năm, quốc gia nghèo khó này đã đi từ phát hiện đầu tiên đến dòng dầu đầu tiên, một khoảng thời gian cực kỳ ngắn đối với ngành dầu mỏ và hiện đang khai thác trung bình khoảng 400.000 thùng mỗi ngày.

Vì lý do này, nền kinh tế vốn bị ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch năm 2020, đang cho thấy sự bùng nổ. Với hơn 11 tỷ thùng dầu được xác định và hơn 35 phát hiện cho đến nay, cùng với việc Exxon đẩy mạnh phát triển Khối Stabroek ngoài khơi, có những dấu hiệu cho thấy ngành công nghiệp dầu mỏ và nền kinh tế của Guyana sẽ tiếp tục bùng nổ. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng Guyana sẽ trở nên dễ bị tổn thương trước "lời nguyền dầu mỏ".

Lời nguyền dầu mỏ là nơi một quốc gia trở nên choáng ngợp bởi sự giàu có do dầu mỏ tạo ra trong khi bỏ qua các lĩnh vực kinh tế khác để ưu tiên tối đa hóa lợi nhuận do dầu mỏ mang lại. Điều này thường dẫn đến rối loạn chức năng kinh tế và chính trị gia tăng do quản lý yếu kém, tham nhũng tràn lan, hành vi sai trái và xung đột gia tăng về quyền kiểm soát khối tài sản khổng lồ mà dầu mỏ tạo ra.

Nó cũng làm cho các quốc gia cực kỳ dễ bị tổn thương trước sự sụt giảm giá dầu, chẳng hạn như các cú sốc dầu trong những năm 1980, khi sự phụ thuộc kinh tế của họ vào hàng hóa ngày càng tăng. Điều này dẫn đến một hiện tượng được gọi là Căn bệnh Hà Lan, trong đó tất cả các lĩnh vực khác của nền kinh tế đều bị bỏ qua do sự giàu có to lớn được tạo ra từ dầu mỏ.

Bất ổn chính trị cực độ là kết quả rõ nét nhất của "lời nguyền dầu mỏ", và điều này đã được minh chứng bởi Venezuela, nơi dầu mỏ là nguồn thu nhập chính và là mặt hàng xuất khẩu chính hiện chỉ còn là "một đống đổ nát".

Khi khủng hoảng kinh tế và chính trị xảy ra và giá dầu quốc tế sụt giảm, từ đó gây ra tình trạng bất ổn dân sự trên diện rộng. Trong thời kỳ này, nạn tham nhũng diễn ra tràn lan cũng như hành vi bất chính phát triển mạnh mẽ. Những sự kiện đó, cùng với sự quản lý yếu kém và phụ thuộc quá mức vào doanh thu do xuất khẩu dầu mỏ tạo ra, khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước giá dầu yếu hơn và dòng vốn tháo chạy.

Điều này khiến đầu tư dầu mỏ giảm mạnh, ảnh hưởng nặng nề đến khai thác và xuất khẩu xăng dầu. Khi giá dầu sụp đổ vào cuối năm 2014, với giá dầu Brent quốc tế giảm mạnh từ hơn 100 USD/thùng xuống dưới 30 USD vào đầu tháng 1 năm 2016, Venezuela đã rơi vào vòng xoáy khủng hoảng chính trị và kinh tế.

Thảm họa kinh tế ngày càng sâu sắc đã khiến doanh thu của Caracas sụt giảm, khiến công ty dầu khí quốc gia PDVSA không có khả năng thực hiện các công việc bảo trì và cải tạo quan trọng đối với cơ sở hạ tầng dầu khí. Khi cơ sở hạ tầng dầu quan trọng rơi vào tình trạng xuống cấp và các hoạt động thăm dò cũng như phát triển mất hiệu lực, sản lượng dầu giảm mạnh hơn bao giờ hết, làm trầm trọng thêm hậu quả từ giá dầu yếu đối với Caracas.

Tác động tiêu cực của những sự kiện này lại càng được phóng đại bởi các biện pháp trừng phạt ngày càng thắt chặt hơn của Mỹ, vào đầu năm 2019 đã cắt đứt Venezuela khỏi thị trường năng lượng toàn cầu, làm trầm trọng thêm thảm họa kinh tế và nhân đạo lớn đã xảy ra kể từ năm 2015.

Có những lo ngại đáng kể rằng Guyana đang phải đối mặt với một tương lai tương tự Venezuela. Lịch sử lâu đời của các thể chế chính phủ yếu kém và quản lý yếu kém đồng nghĩa với việc nạn tham nhũng tràn lan ở thuộc địa cũ của Anh.

Cơ quan giám sát tham nhũng toàn cầu xếp Guyana ở vị trí thứ 85 trong số 180 quốc gia trên toàn cầu mà tổ chức này đánh giá vào năm 2022. Thứ hạng càng thấp, mức độ tham nhũng càng cao. Trong khi chính quyền của Tổng thống Irfaan Ali, người nhậm chức vào tháng 8 năm 2020, đang tập trung vào việc cải thiện quản trị và giảm đáng kể tham nhũng, vẫn có những lo ngại rằng nguồn tài chính khổng lồ do dầu mỏ mang lại sẽ làm hỏng những cải cách đó.

Doanh thu từ xuất khẩu xăng dầu đang tạo ra cho Guyana là đáng kể. Theo Ngân hàng trung ương Guyana, ngành công nghiệp dầu mỏ đã tạo ra doanh thu 439 triệu USD cho Georgetown trong quý 2 năm 2023. Con số này bao gồm 11 triệu USD kiếm được từ tiền bản quyền của ngành và 428 triệu USD thu được từ lợi nhuận dầu mỏ. Kể từ khi bắt đầu sản xuất dầu ở Guyana vào năm 2019 cho đến cuối quý 2 năm 2023, thuộc địa cũ của Anh đã kiếm được gần 2,7 tỷ USD từ 29 lần khai thác dầu, bao gồm 331 triệu USD từ tiền bản quyền và 2,3 tỷ USD lợi nhuận.

Bình An