EU: Chỉ thị mới về khí đốt có ý nghĩa lớn đối với hydrogen

Tháng 1/2023 vừa qua, các nhà đàm phán của Nghị viện Châu Âu (EP) và chính phủ các nước EU đã đạt được thỏa thuận về chỉ thị khí đốt mới của EU, theo đó, thiết lập các quy định chung của EU đối với các loại khí tái tạo và carbon thấp, bao gồm cả hydrogen với mục tiêu là tạo điều kiện thuận lợi cho hai loại khí thâm nhập vào hệ thống năng lượng và sử dụng cơ sở hạ tầng khí đốt tự nhiên hiện có.

Tuy nhiên, chỉ thị mới vẫn cần phải được cả EP và Hội đồng liên minh châu Âu (CEU) bỏ phiếu thông qua dự kiến trong Quý 1 năm nay, theo đó sẽ yêu cầu tất cả các quốc gia thành viên lập kế hoạch phát triển mạng lưới quốc gia dựa trên các kịch bản chung về điện, khí đốt và hydrogen song sẽ phải phù hợp với Kế hoạch năng lượng và ứng phó với biến đổi khí hậu quốc gia, giai đoạn 2021 – 2030 (NECPs) đã được EU thông qua vào năm 2019 và các kế hoạch phát triển mạng lưới điện mở rộng 10 năm (TYNDP) trên toàn EU. Các nhà khai thác mạng lưới hydrogen và khí đốt tự nhiên sẽ phải công bố thông tin về cơ sở hạ tầng có thể ngừng hoạt động hoặc tái sử dụng nhằm giải quyết những quan ngại cho rằng cơ sở hạ tầng khí đốt mới đang được xây dựng dựa trên sự cường điệu hóa về hydrogen sẽ không bao giờ trở thành hiện thực, do vậy, tất cả các quốc gia thành viên sẽ phải vạch ra các kế hoạch phát triển mạng lưới hydrogen cụ thể dựa trên những dự báo nhu cầu “có tính thực tế”.

Bộ trưởng Năng lượng Tây Ban Nha Theresa Ribera, người dẫn đầu các cuộc đàm phán thay mặt chính phủ các nước thành viên của CEU, cho biết trong một tuyên bố: “(Các quy định mới) sẽ tăng cường phát triển lĩnh vực hydrogen mới nổi và chuyển đổi lĩnh vực khí đốt tự nhiên sang năng lượng tái tạo, điều này cũng đặt ra các quy tắc bảo vệ người tiêu dùng và tăng cường an ninh nguồn cung”.

Bà nghị sỹ EP Claudia Gamon (đảng Tự do, CH Áo), người đã tham gia vòng đàm phán thay mặt EP, cho biết các nghị sỹ EP mong muốn đảm bảo hydrogen được vận chuyển đến các ứng dụng ban đầu phù hợp vì “nhu cầu về hydrogen dự báo sẽ tăng cao và chúng ta sẽ không thể đáp ứng được nhu cầu về hydrogen được sản xuất tại EU trong một thời gian dài. Đây là lý do tại sao chúng ta nên bắt đầu bằng cách ưu tiên các lĩnh vực khó giảm phát thải CO₂ để đảm bảo nguồn cung cho lĩnh vực công nghiệp của châu Âu. Bất cứ nơi nào có những lựa chọn thay thế cho khí (tự nhiên) (chẳng hạn như hydrogen), thì chúng ta nên sử dụng chúng”.

Ủy ban Châu Âu (EC) đã đưa ra các đề xuất về hydrogen và khí đốt tự nhiên cách đây hai năm như một phần của Gói “Fit for 55” đã được thông qua (7/2021) nhằm mục đích điều chỉnh đạo luật năng lượng và biến đổi khí hậu của EU với mục tiêu là cắt giảm phát thải khí nhà kính CO₂ ít nhất 55% vào năm 2030 và đạt được sự trung hòa về khí hậu vào năm 2050. Các đề xuất bao gồm cả chỉ thị và quy định mới. Mặc dù các cuộc đàm phán về chỉ thị mới trên đã kết thúc song quy định mới thì vẫn cần phải được thống nhất thêm. Quy định mới này đề cập đến nhiều vấn đề kỹ thuật hơn và cần nhiều đầu vào tham gia hơn từ các cơ quan quản lý quốc gia, trong khi chỉ thị mới này ít mang tính chất cấm đoán hơn và chỉ đưa ra định hướng cho chính phủ các quốc gia thành viên.

Chỉ thị về khí đốt của EU: thời hoàng kim của hydrogen?

Thỏa thuận đạt được vào tháng 12/2023 về việc thông qua chỉ thị mới về khí đốt của EU đã được hoan nghênh bởi những người ủng hộ hydrogen-những người đã kêu gọi cần có các quy tắc rõ ràng như vậy kể từ khi ban hành Chiến lược hydrogen của EU vào năm 2020. Ông Daniel Fraile, Giám đốc chính sách của Hiệp hội công nghiệp hydrogen Châu Âu, nêu trong một tuyên bố cho biết: “Chúng ta rất vui mừng với quyết định của EU vì chỉ thị mới sẽ đem lại sự linh hoạt cho phép sự chuyển đổi đạt tiến triển sang các hoạt động của hydrogen, và việc tạo lập một cơ quan chuyên trách chỉ tập trung vào hydrogen đã được đặt ngang hàng với các nhà sản xuất điện và khí đốt, đồng thời nêu bật vai trò cơ bản của cơ quan này trong quá trình chuyển đổi năng lượng”. Đặc biệt, ông Fraile còn đánh giá cao sự khác biệt giữa mạng lưới truyền tải và phân phối hydrogen, điều này sẽ cho phép áp dụng cơ chế tách nhóm hợp lý và hiệu quả cho cơ sở hạ tầng mới; hoan nghênh việc ra đời Mạng lưới các nhà điều hành hệ thống vận chuyển khí đốt của mạng lưới châu Âu (ENNOH) như một thực thể mới, độc lập và sẽ tồn tại cùng với Mạng lưới các nhà điều hành hệ thống truyền tải khí đốt châu Âu (ENTSOG) để truyền tải khí đốt tự nhiên và Mạng lưới các nhà điều hành hệ thống truyền tải điện châu Âu dành cho các mạng lưới truyền tải điện.

Các nhà vận động về biến đổi khí hậu tuy tỏ ra quan ngại đối với những lời hứa hẹn về hydrogen có thể được sử dụng như một cái cớ để xây dựng thêm cơ sở hạ tầng khí đốt tự nhiên song cũng hoan nghênh việc thành lập cơ quan độc lập mới trên. Bà Silvia Pastorelli, nhà vận động về năng lượng và khí hậu của tổ chức Greenpeace EU, cho biết trong một thông cáo báo chí: “Ngành công nghiệp khí hóa thạch sẽ không được trao quyền kiểm soát mạng lưới hydrogen châu Âu trong tương lai. Vấn đề ai sẽ là người lập kế hoạch và quản lý mạng lưới hydrogen mới là điểm mấu chốt cuối cùng trong các cuộc đàm phán; các nghị sỹ Nghị viện châu Âu đã nhấn mạnh rằng ENTSOG không nên chịu trách nhiệm về vấn đề này. Hydrogen phải được coi là nhiên liệu của phương kế sau cùng mà thực sự chỉ dành cho những lĩnh vực công nghiệp mà chúng ta không thể loại bỏ carbon bằng cách khác. Việc để lĩnh vực công nghiệp khí đốt lập kế hoạch và vận hành mạng lưới điện sẽ tạo ra một xung đột lợi ích rõ rệt, điều này dẫn đến việc thay thế hydrogen bằng khí đốt tương tự”.

Tháng 9/2023, Hiệp hội các nhà sản xuất dầu khí quốc tế đã lên tiếng phản đối việc thành lập ENNOH khi cho rằng các hoạt động liên quan nên được điều phối bởi ENTSOG hiện tại. Việc lập ra ENNOH như một silo thứ ba, bên cạnh ENTSOG và ENTSOE thì sẽ gây bất lợi cho sự hợp tác và phối hợp một cách có hiệu quả.

Một điều khoản quan trọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển hydrogen hiện đã bị trì hoãn. Một dự luật được ủy quyền xác định “hydrogen carbon thấp” cần phải mất đến một năm sau khi chỉ thị mới được thông qua có hiệu lực; dự kiến ​​thời gian này là sáu tháng theo đề xuất ban đầu. Các nhà lập pháp EP quyết định phải cần thêm thời gian để xác định những gì có thể tạo thành hydrogen xanh. Mặc dù hydrogen xanh đã được định nghĩa một phần trong các đạo luật khác song việc định nghĩa lại trong bối cảnh của chỉ thị mới này thì lại gây nhiều tranh cãi hơn. Hiệp hội hydrogen Châu Âu cho biết điều này thật là đáng tiếc “vì lĩnh vực này rất cần sự rõ ràng để đạt được mục tiêu Gói Fit for 55”.

Khởi đầu mới cho khí sinh học?

Cùng đề cập đến hydrogen song chỉ thị mới về khí đốt của EU cũng có ý nghĩa quan trọng đối với khí sinh học. Tuy nhiên, không giống như các bên liên quan đến hydrogen, lĩnh vực khí sinh học lại tỏ rất thất vọng với văn kiện cuối cùng.

Bà Giulia Laura Cancian, Tổng thư ký Hiệp hội khí sinh học châu Âu, cho biết trong một tuyên bố: “Đây là một cơ hội bị bỏ lỡ đối với một động lực rõ ràng cho sự tăng trưởng khí mê-tan sinh học như EP đã tìm kiếm ban đầu. Văn kiện cuối cùng lại không đặt ra mục tiêu sử dụng khí mê-tan sinh học của EU, điều này có thể là một tín hiệu chính trị quan trọng đối với ngành công nghiệp khí mê-tan sinh học cũng như đối với các nhà cung cấp nhiên liệu và các lĩnh vực khác đang tìm kiếm giải pháp thay thế cho nhiên liệu hóa thạch”.

Chính phủ các nước thành viên trong CEU đã cảnh giác trong việc đặt ra các mục tiêu kinh tế sinh học mới sau những trải nghiệm đau đớn về nhiên liệu sinh học trong những năm của 2010 khi mục tiêu ban đầu của EU sau đó bị hủy bỏ sau khi bị phát hiện là đang thúc đẩy thay đổi sử dụng đất một cách gián tiếp. Chính phủ các quốc gia thành viên cũng bác bỏ nỗ lực của EP nhằm ưu tiên tiếp cận khí mê-tan sinh học để bơm vào mạng lưới khí đốt. Bà Cancian còn tỏ kỳ vọng: “Các biện pháp như vậy sẽ góp phần vào việc lập kế hoạch năng lượng có hiệu quả ở cấp địa phương và khu vực, điều này có thể được khám phá trong quy định mới vẫn đang được hoàn thiện. Văn kiện chỉ thị cuối cùng quy định miễn thuế khí sinh học từ hệ thống thuế khóa. Các cơ quan quản lý quốc gia nên tiến xa hơn bằng cách khám phá các cơ chế chia sẻ chi phí để xây dựng kết nối lưới điện, điều này đòi hỏi chi phí đầu tư tài chính lớn cho các nhà phát triển dự án. Tuy vậy, những chi phí đầu tư đó có thể được chia sẻ giữa nhà sản xuất, người tiêu dùng và chính phủ các nước thành viên”.

Ngoài ra, khung pháp lý mới cũng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận mạng lưới khí đốt hiện có dành cho khí tái tạo và khí carbon thấp, đồng thời cho phép các quốc gia thành viên cung cấp mức chiết khấu đối với mức thuế xuyên biên giới và thuế bơm vào đường ống đối với các loại khí này. Một hệ thống chứng nhận khí carbon thấp, bao gồm cả hydrogen sẽ được thiết lập dựa trên chứng nhận về khí tái tạo và hydrogen dự kiến ​​nêu trong chỉ thị năng lượng tái tạo sửa đổi của EU, đã được thống nhất vào tháng 10/2023.

Bổ sung thêm sức mạnh tiêu dùng

Chỉ thị khí đốt mới của EU cũng bao gồm các biện pháp nhằm cung cấp cho người tiêu dùng thêm nhiều quyền lực hơn đối với các nhà cung cấp khí đốt (và hydrogen) của họ, sẽ phản ánh các điều khoản sẵn có trên thị trường điện EU. Các điều khoản nhằm mục đích giúp người tiêu dùng chuyển đổi nhà cung cấp một cách dễ dàng hơn, sử dụng các công cụ so sánh giá hiệu quả hơn và thu được thông tin thanh toán chính xác, công bằng và minh bạch cũng như có quyền truy cập tốt hơn vào dữ liệu và công nghệ thông minh mới khi chỉ thị mới này nêu rõ: “Người tiêu dùng có thể dễ dàng lựa chọn các loại khí tái tạo và có hàm lượng carbon thấp thay vì nhiên liệu hóa thạch”.

Bà Monique Goyens, Tổng thư ký của tổ chức người tiêu dùng Châu Âu, cũng đã hoan nghênh các biện pháp bảo vệ mới sẽ giúp người tiêu dùng hiểu rõ hơn về những gì họ đang phải trả tiền và giúp việc chuyển đổi nhà cung cấp trở nên dễ dàng hơn nếu họ không hài lòng. Gần một phần ba năng lượng được các hộ gia đình châu Âu sử dụng ngày nay vẫn đến từ khí đốt. Việc chuyển đổi sang các giải pháp xanh hơn đã gây khó khăn cho người tiêu dùng bởi các nhà cung cấp năng lượng của họ. Cho đến nay, họ vẫn chưa nhận được các biện pháp bảo vệ khỏi khí đốt tự nhiên giống như từ nhà cung cấp điện của họ nên đã đến lúc phải khắc phục được điều này”.

Một điều khoản trong đề xuất ban đầu của EC nhằm xác định công dân “cộng đồng năng lượng” cũng đã bị các nhà lập pháp xóa bỏ khỏi văn kiện cuối cùng. Điều này đã được hoan nghênh bởi Liên minh quyền lực cộng đồng Châu Âu-một mạng lưới được hỗ trợ bởi tổ chức Những người bạn của Trái đất Châu Âu ở Brussels (Vương quốc Bỉ)-đã cảnh báo rằng điều đó có thể có nghĩa là các cộng đồng đã “bị các công ty khí đốt đương nhiệm chiếm đoạt và khí mê-tan sinh học và hydrogen sẽ nhắm mục tiêu vào người dân mặc dù phần lớn đều thừa nhận rằng khí mê-tan sinh học và hydrogen không phải là những phương thức hiệu quả về mặt chi phí đầu tư hoặc phát triển bền vững để sưởi ấm các hộ gia đình trong quá trình chuyển đổi năng lượng”.

Liên minh quyền lực cộng đồng Châu Âu cũng đưa ra cảnh báo rằng việc đưa định nghĩa về các cộng đồng năng lượng vào chỉ thị mới về khí đốt của EU sẽ tạo ra sự nhầm lẫn với các định nghĩa hiện có trong chỉ thị thị trường điện và năng lượng tái tạo./.

Tuấn Hùng

Offshore