Cuộc chiến khí đốt Síp - Thổ Nhĩ Kỳ

Căng thẳng leo thang

Ngày 8-7-2019, cả Síp và Liên minh châu Âu (EU) một lần nữa lên án việc Thổ Nhĩ Kỳ cử tàu thăm dò thứ hai đến khám phá các mỏ khí đốt ngoài khơi đảo Síp. Đây là một trong những phản ứng liên tiếp trong mấy tháng qua từ phía Síp và các đồng minh như EU và Mỹ trước việc Thổ Nhĩ Kỳ tiến hành thăm dò khí đốt trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của đảo Síp.

2 tàu thăm dò của Thổ Nhĩ Kỳ ngoài khơi đảo Síp

Tại Hội nghị thượng đỉnh ở Brussels ngày 20-6, các nhà lãnh đạo EU đã nhắc lại lời lên án với hoạt động khoan thăm dò bất hợp pháp của Ankara ở vùng biển mà EU cho rằng phạm vào vùng EEZ của đảo Síp. Lãnh đạo EU “than thở” rằng, Thổ Nhĩ Kỳ chưa phản hồi bất kỳ lời cảnh báo nào từ EU.

Cũng tại Hội nghị thượng đỉnh EU ở Brussels, các quốc gia thành viên EU đã yêu cầu Ủy ban châu Âu (EC) và Cơ quan hành động đối ngoại châu Âu (EEAS) phải đưa ra đề xuất các biện pháp đáp trả thái độ của Thổ Nhĩ Kỳ. EU sẽ tiếp tục theo dõi sát những diễn biến, sẵn sàng đáp trả một cách thích hợp và đoàn kết với Síp.

Trước đó, tuyên bố chung sau Hội nghị thượng đỉnh của 7 quốc gia Nam Âu tại Malta ngày 14-6-2019 đã yêu cầu Thổ Nhĩ Kỳ “chấm dứt các hoạt động phi pháp” tại vùng biển thuộc EEZ của Síp. “Chúng tôi rất lấy làm tiếc rằng Ankara đã không đáp lại những lời kêu gọi liên tục từ EU khi lên án các hành động phi pháp của Thổ Nhĩ Kỳ trong khu vực EEZ của đảo Síp. Nếu Thổ Nhĩ Kỳ không ngừng ngay các hành động phi pháp của mình, chúng tôi sẽ yêu cầu EU xem xét các biện pháp đáp trả thích hợp”, tuyên bố chung khẳng định.

“EU sẽ không thể hiện bất kỳ sự nhượng bộ nào về vấn đề này”, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói sau Hội nghị thượng đỉnh.

“Thổ Nhĩ Kỳ đang vi phạm luật pháp quốc tế, đó là một cuộc xâm lược vùng đặc quyền kinh tế của chúng tôi. Tôi hài lòng với thông điệp mạnh mẽ của EU với Thổ Nhĩ Kỳ”, Tổng thống Síp Nicos Anastasiades nói.

Cũng như EU, Mỹ đã nhiều lần lên tiếng bênh vực các hoạt động thăm dò khí đốt của Síp ở Địa Trung Hải và không ngần ngại cảnh cáo Thổ Nhĩ Kỳ về những hành động khiêu khích. Thậm chí vào cuối tháng 5-2019, cộng với chuyện Ankara mua hệ thống phòng thủ tên lửa S-400 của Nga, Mỹ bất ngờ quyết định giao cho Hy Lạp 70 máy bay trực thăng quân sự đa năng hạng nhẹ OH-58 Kiowa và 1 máy bay trực thăng hạng nặng CH-47 Chinook.

Nhà phân tích quân sự người Serbia Miroslav Lazanski giải thích “lòng nhân từ” bất ngờ của Washington đối với Athens: “Trong quá khứ, mỗi khi mối quan hệ giữa Washington với Ankara hay Athens gặp khủng hoảng là Mỹ không trì hoãn việc giao vũ khí cho bên không gặp vấn đề với Mỹ và thông báo trực tiếp cho cả hai”.

Bản đồ tranh chấp giữa Síp và Thổ Nhĩ Kỳ

Quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp căng thẳng trong nhiều thập niên qua, liên quan vấn đề đảo Síp với những mâu thuẫn giữa hai cộng đồng người Síp gốc Thổ Nhĩ Kỳ và người Síp gốc Hy Lạp, cũng như chủ quyền đối với không phận và lãnh hải ở biển Aegea. Năm 1996, tranh chấp dai dẳng từng đẩy hai nước đến bờ vực chiến tranh. Mặc dù cùng là thành viên của NATO, nhưng hai nước gần như không có quan hệ nào.

Bất chấp sự phản ứng mạnh mẽ từ phía Mỹ và EU, Thổ Nhĩ Kỳ không nhường bước. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan ngày 16-6-2019 cho biết, Ankara sẽ không dừng kế hoạch khoan thăm dò dầu khí tại đảo Síp. “Chúng tôi sẽ tiếp tục kế hoạch khoan thăm dò ở các khu vực thuộc chủ quyền của chúng tôi”, ông Erdogan nói trong một bài phát biểu trên truyền hình ở Istanbul. “Ai đó đã ra lệnh cho chúng tôi. Dường như họ muốn bắt thuyền viên trên tàu khoan và thăm dò dầu khí của chúng tôi. Điều đó sẽ không có tác dụng gì”, ông Erdogan cảnh báo.

Theo AFP, Síp đã ban hành lệnh bắt giữ đối với các thuyền viên trên tàu khoan và thăm dò Fatih của Thổ Nhĩ Kỳ.

Vì đâu nên nỗi?

Vì sao Thổ Nhĩ Kỳ có thể phớt lờ những cảnh báo đó?

Mọi việc bắt đầu từ mấy năm gần đây khi Síp phát hiện nhiều mỏ khí khổng lồ ở phía Đông Địa Trung Hải. Síp sau đó đã ký hợp đồng thăm dò với những tập đoàn lớn như ENI của Italia, Total của Pháp, ExxonMobil của Mỹ. Nhưng Ankara kêu gọi đình chỉ tất cả các cuộc thăm dò, chừng nào giải pháp cho vùng lãnh thổ tranh chấp giữa Cộng hòa Síp và Síp Thổ Nhĩ Kỳ còn chưa được tìm ra. Ankara cho rằng, chính quyền đảo Síp (ở phần phía Nam, thân Hy Lạp) đã không tôn trọng quyền bất khả xâm phạm về tài nguyên thiên nhiên của bên Síp Thổ Nhĩ Kỳ (miền Bắc ly khai, thân Thổ Nhĩ Kỳ).

Năm 1974, sau cuộc xâm lấn của Thổ Nhĩ Kỳ, đảo Síp đã bị chia đôi, một phần phía Síp Hy Lạp, được quốc tế công nhận và chính thức mang tên Cộng hòa Síp; một phần phía Bắc, đã ly khai, gọi là Síp Thổ Nhĩ Kỳ và chỉ được duy nhất Thổ Nhĩ Kỳ công nhận.

Tuy nhiên, các nhà chức trách Cộng hòa Síp vẫn tiếp tục khuyến khích việc thăm dò các nguồn năng lượng, được EU và Mỹ ủng hộ. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ gọi các tập đoàn dầu mỏ của EU và Mỹ là “hải tặc” khi họ đang cố gắng thăm dò các mỏ dầu ngoài khơi đảo Síp. Năm ngoái, một tàu thăm dò của ENI đã phải quay trở lại sau khi bị các tàu chiến Thổ Nhĩ Kỳ ngăn chặn.

Khi phản đối và ngăn chặn không phát huy hiệu quả, Ankara quay sang tuyên bố cũng sẽ thăm dò và khai thác dầu khí ở Địa Trung Hải. Trong một thông điệp được công bố vào đầu tháng 5-2019, chính quyền Ankara tuyên bố ý định tiến hành các hoạt động khoan thăm dò khí đốt cho đến tháng 9-2019 tại một khu vực ở Địa Trung Hải, mà theo Síp, lấn vào vùng EEZ của Síp. Theo hải quân Thổ Nhĩ Kỳ, các hoạt động này được thực hiện bởi tàu khoan thăm dò Fatih (“Kẻ chinh phục”, theo tiếng Thổ Nhĩ Kỳ).

Thổ Nhĩ Kỳ lập luận rằng, Thổ Nhĩ Kỳ không bị ràng buộc bởi các thỏa thuận phân định trên biển giữa Cộng hòa Síp và các quốc gia ven biển Địa Trung Hải khác, Thổ Nhĩ Kỳ có toàn quyền trên thềm lục địa của mình. Không những thế, Bộ Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ hồi cuối tháng 5-2019 còn tổ chức các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn tại các vùng biển Địa Trung Hải, Aegea và Biển Đen nhằm phô trương “cơ bắp”.

Chưa dừng lại ở đó, ngày 20-6-2019, Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục cử tàu thăm dò thứ hai mang tên Yavuz tới khu vực mà tàu Fatih đang hoạt động. Ankara thông báo tàu Yavuz bắt đầu thăm dò kể từ ngày 10-7-2019. Đây chính là lý do khiến Síp và EU một lần nữa “nổi đóa”.

Những căng thẳng này đang có nguy cơ đe dọa tới một số dự án hợp tác dầu khí ở Síp. Ai Cập, quốc gia từng ký một thỏa thuận khí đốt với Síp vào năm 2018, bao gồm cả việc xây dựng một đường ống dẫn dầu khí dưới biển, cho biết: Ai Cập đang theo dõi chặt chẽ những diễn biến sau khi Thổ Nhĩ Kỳ bắt đầu các hoạt động khoan trong một khu vực ở phía Tây đảo Síp. Cairo cũng đang lo ngại về tác động của các biện pháp đơn phương đối với an ninh và ổn định của Địa Trung Hải.

S.Phương