Covid-19 sẽ làm sụp đổ ngành công nghiệp dầu mỏ hay giải cứu khí hậu

Theo các nhà phân tích, nhu cầu giảm mạnh do đại dịch Covid-19 kết hợp với cuộc chiến giá dầu khốc liệt đã khiến ngành công nghiệp dầu mỏ bị tàn phá và lâm vào tình cảnh sống còn. Ngành dầu khí đang đối mặt với thách thức nghiêm trọng nhất trong lịch sử 100 năm qua của mình. Một số người cho rằng, điều này sẽ thay đổi vĩnh viễn ngành công nghiệp này, trong khi một số khác coi đây là một “cơn ác mộng” với một sự mô tả khủng khiếp nhất “không thể lường trước được”.

Một câu hỏi quan trọng là thử thách này liệu sẽ thay đổi vĩnh viễn quá trình khủng hoảng khí hậu. Nhiều chuyên gia cho rằng, có thể là như vậy khi mà nhu cầu sử dụng dầu đạt đỉnh sẽ không bao giờ phục hồi lại được và điều đó giúp bầu khí quyển dần phục hồi.

Thậm chí có ý kiến rằng, nhu cầu nhiên liệu hóa thạch cao điểm đã đến và năm 2019 sẽ đi vào lịch sử là năm cao điểm của khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Một số quan điểm trái ngược khác lại cho rằng, ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch sẽ phục hồi như mọi khi và giá dầu thấp sẽ làm chậm quá trình chuyển đổi cần thiết sang năng lượng xanh. Ai đúng, ai sai phụ thuộc vào sự kết hợp mạnh mẽ giữa các yếu tố: địa chính trị, lợi nhuận, tâm lý nhà đầu tư, sự giải cứu của chính phủ, các mục tiêu về phát thải ròng, áp lực từ các nhà vận động hành lang, hành vi của người tiêu dùng.

Covid-19 sẽ làm sụp đổ ngành công nghiệp dầu mỏ và giải cứu khí hậu?

Covid-19 và cuộc chiến giá cả đã đẩy giá dầu giảm

Một cuộc “tàn sát” đang diễn ra trong ngành dầu mỏ. Giá dầu rơi xuống mức thấp nhất trong gần hai thập kỷ và khả năng sẽ còn tồi tệ hơn. Giá cổ phiếu một số công ty dầu toàn cầu (majors) trên thị trường chứng khoán đã giảm một nửa kể từ tháng 01/2020. Ít nhất 2/3 khoản dầu tư hàng năm (130 tỷ USD) bị hủy bỏ và hàng chục nghìn người bị mất việc. Ở một vài thị trường, giá dầu đã rơi xuống mức âm, tức là người bán sẽ phải trả tiền cho người mua để mang dầu đi khi dung lượng lưu trữ dầu đã đầy. Valentina Kretzschmar, giám đốc doanh nghiệp tại hãng phân tích Wood Mackenzie cho biết, cuộc chiến giá dầu và Covid-19 khiến ngành dầu khí rơi vào tình trạng hỗn loạn. Theo ngân hàng Goldman Sachs, các giếng dầu có tổng sản lượng gần 1 triệu thùng/ngày có thể đã phải ngừng hoạt động vì giá dầu thấp hơn chi phí vận chuyển. Điều này gia tăng khả năng thay đổi vĩnh viễn ngành công nghiệp dầu mỏ và cả những yếu tố địa chính trị liên quan.

Nhu cầu dầu đã giảm mạnh khi Covid-19 khóa chặt người dân ở nhà. Theo nhà phân tích Kingsmill Bond thuộc hãng Carbon Tracker, Covid-19 sẽ mang đến nhu cầu cao điểm nhiên liệu hóa thạch sau khi dịch kết thúc. Cú sốc dầu theo chu kỳ mới nhất này là đòn đánh vào ngành công nghiệp đã hướng tới đỉnh điểm về mặt cấu trúc bởi các quốc gia cam kết không phát thải trong tương lai. Nói về tác động của Covid-19 đối với thời điểm nhiên liệu hóa thạch có nhu cầu cực đại, ông Bond cho biết điều này còn phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của đại dịch. Năm 2018, Carbon Tracker dự báo, nhu cầu nhiên liệu hóa thạch sẽ đạt cực đại vào năm 2023, song Bond cho rằng cuộc khủng hoảng có thể đến sớm hơn 3 năm. Điều đó có nghĩa là lượng phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính sẽ đạt mức cao nhất năm 2019, tức đây thời điểm nhu cầu nhiên liệu hóa thạch đạt đỉnh.

Trong khi các công ty dầu mỏ từ lâu đã cho rằng còn quá xa để nhu cầu nhiên liệu hóa thạch đạt mức cao nhất thì hầu hết các nhà phân tích đều nghĩ nó sẽ xảy ra trong thập kỷ này. Ông Mark Lewis, trưởng bộ phận nghiên cứu biến đổi khí hậu tại BNP Paribas cho biết, cuộc khủng hoảng hiện nay có thể khiến giới hạn về nhu cầu đến nhanh hơn. Ông Lewis nhấn mạnh, điều này hoàn toàn có thể xảy ra nếu ngành hàng không đường dài không thể phục hồi sau khủng hoảng. Đây là một nguồn tăng trưởng nhu cầu rất cao trong những năm gần đây. Tuy nhiên, với việc nhiều người làm việc từ xa hơn, sử dụng các hội nghị trực tuyến, họ sẽ tự hỏi: chúng ta có thực sự cần phải lên máy bay không?

"Kỷ nguyên cổ tức vàng"?

Sự sụt giảm giá dầu cũng đã phá hủy lợi nhuận từ các dự án thăm dò, khai thác mà các nhà đầu tư đã quen thuộc. Theo ông Lewis, điều này đe dọa “kỷ nguyên cổ tức vàng” trong suốt hai thập kỷ qua, thời điểm mà các cổ phiếu dầu mỏ trở thành trụ cột của danh mục đầu tư. Kretzschmar cho biết, Wood Mackenzie đã phân tích tác động của giá dầu 35 USD/thùng đối với kế hoạch đầu tư của các công ty trong năm 2020 với kết quả rất đáng lo ngại. Ở mức giá 35 USD/thùng, có tới 75% số dự án không thể trang trải chi phí vốn. Đáng chú ý hơn, tỷ lệ lợi nhuận dự kiến cho các dự án dầu khí giảm từ 20% xuống 6% (đây là mức lợi nhuận tốt đối với các dự án điện gió và điện mặt trời). Theo Kretzschmar, các nhà đầu tư cảm thấy chán nản với lĩnh vực dầu khí trong hoàn cảnh giá dầu thấp hiện nay. Lợi nhuận thấp, rủi ro cao và hàm lượng carbon cao. Nếu giá dầu duy trì ở mức 20 USD/thùng thì toàn ngành công nghiệp dầu mỏ sẽ bị suy giảm.

Quỹ hưu trí và quản lý đầu tư tại Arkadiko Partners cho biết, ngành công nghiệp dầu mỏ đã chịu áp lực từ các nhà đầu tư lo ngại về cuộc khủng hoảng khí hậu cũng như các chính sách cắt giảm khí thải từ nhiều chính phủ. Sau khủng hoảng, nhiều nhà đầu tư có thể sẽ chuyển hướng sang các công ty mang lại lợi ích xã hội lớn hơn.

Ông Adam Matthews, hội viên Giáo hội Anh cho biết, ngành dầu khí có thể chịu những tác động đáng kể. Nhu cầu ngày càng giảm có thể là chất xúc tác cho sự thay đổi nhanh chóng và khiến các nhà đầu tư sẽ xem xét chặt chẽ các thách thức mang tính hệ thống dài hạn. Phân tích của Viện nghiên cứu năng lượng, Đại học Oxford cũng cho biết, sự bất ổn từ các thị trường dầu được kích động bởi một cuộc khủng hoảng có thể khiến các nhà đầu tư nản chí.

Tuy nhiên, không phải tất cả các chuyên gia đều cho rằng, sự thiệt hại của ngành dầu khí chắc chắn là điều kiện thuận lợi cho năng lượng xanh. Giáo sư Dieter Helm tại Đại học Oxford nhận định, yếu tố giá rẻ vẫn giúp cho tỷ trọng của dầu lớn hơn. Để đảm bảo sự phục hồi kinh tế từ cuộc khủng hoảng Covid-19 đòi hỏi các chính phủ cần đưa ra những chính sách phù hợp. Đây là thời điểm để thuế carbon xuất hiện.

“Cơ hội lịch sử”

Các chính phủ đang triển khai các gói cứu trợ khổng lồ để kích thích nền kinh tế toàn cầu bị ảnh hưởng bởi Covid-19 (5.000 tỷ USD từ các quốc gia G20) song cách thức giải ngân chưa thực sự rõ ràng. Các nhà lãnh đạo EU đã hứa sẽ thực hiện các biện pháp khẩn cấp phù hợp với Chương trình Thỏa thuận xanh (Green Deal). Theo IEA, đây là cơ hội lịch sử để đầu tư vào các ngành công nghệ năng lượng giúp cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Tuy nhiên, gói cứu trợ trị giá 2.000 tỷ USD của Mỹ lại dành 60 tỷ USD giải cứu các hãng hàng không đang gặp khó khăn và cung cấp các khoản vay lãi suất thấp cho các công ty nhiên liệu hóa thạch mà không yêu cầu bất kỳ hành động nào để ngăn chặn tình trạng khẩn cấp về khí hậu.

Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, có nhiều hy vọng rằng hàng nghìn tỷ USD được giải ngân vào thời điểm đó sẽ làm xanh nền kinh tế, nhưng nhiên liệu hóa thạch và khí thải vẫn tiếp tục tăng. So với thời điểm năm 2008, chi phí tái tạo đã thấp hơn so với nhiên liệu hóa thạch. Nhà kinh tế học Adrienne Buller tại Common Wealth cho rằng, chính phủ các nước như Anh, Mỹ, Canada nên xem xét quốc hữu hóa các tập đoàn dầu khí lớn. Bất kỳ sự cứu trợ nào ở mức tối thiểu phải đi kèm với cổ phần nhà nước tương đương trong các công ty và các điều kiện chặt chẽ để bảo vệ môi trường và khí hậu để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch.

Người phát ngôn của Hiệp hội các nhà sản xuất dầu khí quốc tế cho biết, các thành viên của hiệp hội có một vai trò quan trọng sau đại dịch. Đó là tạo ra một hệ thống năng lượng hỗn hợp toàn cầu trong tương lai. Vẫn còn quá sớm để đánh giá những tác động của đại dịch đến phân khúc trung nguồn. Nhưng ngành công nghiệp dầu khí có lịch sử ứng phó thành công với các tình huống khó khăn trước đây và sẽ thích nghi với điều kiện hiện nay. Hơn nữa, ngành công nghiệp dầu khí là động cơ chính của sự thịnh vượng và là động lực của đổi mới trong nhiều thập kỷ qua. Hiện thực hóa qua trình chuyển đổi sang nền năng lượng tương lai phát thải thấp sẽ gặp nhiều khó khăn nếu không có ngành công nghiệp này.

“Saudi Arabia tham vọng kiếm tiền từ dầu"

Thêm dầu vào ngọn lửa đại dịch là từ ngữ diễn tả cuộc chiến giá cả giữa Saudi Arabia và Nga, những người đã tăng sản lượng khi đại dịch cắt giảm nhu cầu, đẩy giá dầu xuống thấp. Các động thái này được coi là một nỗ lực để giành thị phần trước các nhà sản xuất chi phí cao hơn đằng sau sự bùng nổ của dầu đá phiến Mỹ. Giáo sư Bernard Haykel tại Đại học Princeton cho biết, điều này cũng phản ánh sự thay đổi chiến lược cơ bản của Saudi Arabia do Thái tử Mohammed bil Salman dẫn dắt: cùng với sự chuyển đổi sang năng lượng sạch, vương quốc vẫn tiếp tục kiếm tiền từ dầu chừng nào có thể.

Tác động lâu dài của cuộc chiến giá cả phụ thuộc vào thời gian mà Saudi Arabia và Nga có thể tiếp tục bơm dầu giá rẻ ra thị trường. Mặc dù chi phí sản xuất rất thấp, song hai quốc gia này lại phụ thuộc vào nguồn thu dầu mỏ để cân bằng ngân sách quốc gia.

Chuyên gia Michael Liebreich tại Bloomberg New Energy Finance cho biết, mức hòa vốn đối với Saudi Arabia là 80 USD/thùng, có nghĩa là dự trữ ngoại hối của nước này có thể duy trì giá dầu ở mức đáy chỉ trong 2 hoặc 3 năm. Đối với Nga, với mức hòa vốn ở 40 USD/thùng và mức độ đa dạng của nền kinh tế cao hơn, dự trữ ngoại hối có thể tồn tại trong một thập kỷ. Bất cứ điều gì xảy ra, ngành công nghiệp dầu mỏ sẽ không trở lại mức ban đầu sau khi đại dịch và cuộc chiến giá cả kết thúc.

Phạm TT (Theo The Guardian)